Σαλονικιώτικο Μάϊν Κάμπφ

Μερικές φορές ορισμένα κείμενα είναι τρομακτικά εν τη ειλικρινεία τους και βοηθούνε να καταλάβουμε καλύτερα το σήμερα:

Είναι ζήτημα αν η Ανδριανούπολη, μετά την έξωσις των εβραίων, έχει 10 χιλιάδας κατοίκους. Διότι οι Εβραίοι έχουν εκδιωχθή όλοι ή σχεδόν όλοι προ ολίγων μηνών. Με το πρόσχημα οτι θα κατασκευασθούν εις την μεθόριο οχυρωματικά έργα και δεν πρέπει να υπάρχουν μη Μουσουλμάνοι δια να μη τα προδώσουν εις τους εχθρούς, οι φίλοι μας οι Τούρκοι απηλλάγησαν από τους Εβραίους όχι μόνο της Αδριανουπόλεως και των Σαράντα Εκκλησιών αλλά και όλων των άλλων πόλεων και κωμοπόλεων της ανατολικής Θράκης.

Είχον καταντήση μάστιξ αφόρητος οι Εβραίοι μετά την φυγήν των Ελλήνων. Ολο το εμπόριον και η οικονομική εν γένει κίνησης της Αν. Θράκης είχε περιέλθει εις χείρας των. Και οι Τούρκοι μετά την αφύπνισιν του εθνικισμού των δεν ημπορούσαν να το ανεχθούν αυτό και έλεγαν:
– Ημείς διώξαμε τους ρωμηούς για να γίνουμε κύριοι της οικονομικής ζωής του τόπου μας. Και τώρα αντί των ρωμηών μας εκάθησαν στο σβέρκο οι Εβραίοι. Πρέπει να φύγουν και τουτοι.

Από ενός και πλέον έτους ήρχισαν η αντιεβραική ούτη κίνησης. Η ημιεπίσημος ενταύθα εδημερίς Μιλί Γαζετασι, η οποία απηχεί τας γνώμας του κυβερνώντος Λαϊκού κόμματος εις σειράν άρθρων της επετέθη βιαιότατα κατά των Εβραίων παριστάνουσα ούτους ως βδέλλες του Τουρκικού λαού και ζητούσα να φύγουν και να πηγαίνουν εις την Παλαιστίνην. Αλλ’οι Εβραίοι δεν έμειναν με τα χέρια των σταυρωμένα. Εκινητοποιήθησαν τότε δραστηρίως και εχρησιμοποίησαν το φοβερόν όπλον που διαθέτουν. Τον παράν.

Και εν πρώτοις εφρόντισαν να εξευμενίσουν διαφόρους ισχυου ς προσωπικότητας και εδώ και εις την Πόλιν και εις την Αγκυραν.
Επειτα εξηγόρασαν την έτερα των ενταύθα εκδιδόμενην τουρκικήν εφημερίδα “Εδιρνέ Ποστασί” η οποία ανέλαβε την υπεράσπιση των τονίζουσα οτι οι Εβραίοι είναι πιστοί πολίται της τουρκικής Δημοκρατίας και οτι οι Τούρκοι αντί να τους μισούν για την ευημερίαν των πρέπει να τους μιμούνται. Εις συνηγορίαν της αυτήν η “Εδιρνέ Ποστασί” δεν έπαυε να υπενθυμίζη την ανθελληνικήν διαγωγήν που έδειξαν οι Εβραίοι εν Αν.Θράκη κατά την διάρκειαν της ελληνοκυριαρχίας.
Αλλά ούτε η συνηγορία αυτή ούτε τα μέσα που διετέθησαν εις την Πόλιν και την Αγκυραν ίσχυσαν δια να σώσουν τους Εβραίους. Το πρόγραμμα της απαλλαγής της Ανατ.Θράκης από τους μη μουσουλμάνους εφηρμόσθη αμειλίκτως και απηνώς.

Και ένα καλό απόγευμα προ ολίγων εβδομάδων ηγέρθη ο αντιεβραϊκός διωγμός εκ μέρους του λαού και εξεκαθάρισε την Αδριανού από τους Εβραίους.

Εκ των 4-6 χιλιάδων Εβραίων που υπήρχων εδώ έμειναν ολίγοι ελάχιστοι μεταξύ δε αυτών και 15-20…Ελληνες υπήκοοι. Οι άλλοι έφυγαν και ακόμη φεύγουν.

Και βλέπει κανείς τώρα εις τους κεντρικούς δρόμους τα μαγαζιά που φέρουν εβραΙκές επιγραφές κλειστά. Οι κύριοι των έφυγαν. Και αυτός ακόμη ο πανίσχυρος και περίτιμος Σολομών Μητράνη που ήτο άλλοτε πληρεξούσιος εις την ελληνικήν εθνοσυνέλευση έφυγε.

Οι Τούρκοι μας έδωκαν ένα ακόμη παράδειγμα πώς κάμουν οι λαοί που θέλουν να ζήσουν.
Θα του μιμηθώμε;

Το συγκεκριμένο κείμενο δημοσιεύτηκε την επαύριο των Πογκρόμ της (ανατολικής) Θράκης που οδήγησαν στην εξαφάνιση του Εβραϊσμού της τουρκικής ανατολικής Θράκης και υπήρξαν ο πρόλογος για τον Βαρλίκ Βεργκισί και τα Σεπτεμβριανά αργότερα. Τα Πογκρόμ της Θράκης υπήρξαν μια οργανωμένη προσπάθεια τρομοκρατίας, βιασμών και δολοφονιών ώστε να διευκολυνθεί η εφαρμογή ενός νέου νόμου για εκκένωση των μεθοριακών περιοχών από μη-μουσουλμάνους. Αφορμή υπήρξε μια σειρά αντισημιτικών άρθρων φιλοναζιστικών τουρκικών εφημερίδων.

Ελεύθερος Μακεδονικός Τύπος

Οπότε το συγκεκριμένο άρθρο, που καλούσε τους Χριστιανούς Ελληνες να προχωρήσουν σε βιασμούς και δολοφονίες που συνόδευαν το Πογκρόμ της Θράκης ώστε να πετύχουν την βίαιη εθνοκάθαρση της Ελλάδας, που δημοσιεύτηκε; Μήπως σε κάποιο περιθωριακό κείμενο των ΕΕΕ που τρια χρόνια πριν είχαν προχωρήσει στα δικά τους πογκρόμ υπό την κάλυψη του παρακράτους; Μήπως κάποια ακόμα περισσότερο εξτρεμιστική ομάδα;

Η απάντηση είναι μάλλον αναμενόμενη: όχι, το παρόν δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερος Μακεδονικός Τύπος, την Κυριακή 9 Σεπτεμβρίου 1934. Μια εφημερίδα δημοκρατικών αρχών, βενιζελική που διαγκωνίζονταν με την Μακεδονία για την εύνοια των βενιζελικών αναγνωστών. Οι εκδότες της είναι μεταξύ των πλεον σημαντικών ονομάτων στην ιστορία του τοπικού τύπου: ο Βασίλης Μεσολογγίτης και ο Νικόλαος Φαρδής. Μια εφημερίδα που με τα δεδομένα της εποχής την θεωρούμε maistream και σίγουρα όχι εξτρεμιστική, (περισσότερες πληροφορίες στην έκδοση της ΕΣΗΕΜΘ, που αναμενόμενα αδιαφορεί για το μη-ελληνόφωνο παρελθόν της).

Παρόλα αυτά το συγκεκριμένο άρθρο ή κάποιο παρόμοιο μάλλον ξεπερνούσε τα όρια και η εφημερίδα τιμωρήθηκε όπως διαβάζουμε στον Κανδυλάκη. Εγώ το βρήκα κατά τύχη σε ένα τελείως άσχετο μέρος: το βιβλίο του Αναστασιάδη το οποίο αναπαράγω εδώ. Αξίζει να σημειώσουμε ορισμένα σχόλια του Κανδυλάκη για την εφημερίδα, που θεωρώ οτι βοηθούν μια καλύτερη κριτική κατανόηση του συνόλου του έργου του αλλά και την ανάγκη να μιλήσουμε για μια αναθεώρηση ορισμένων “γιγάντων” της τοπικής ιστοριογραφίας :
“[η εφημερίδα] είναι ένας θερμός υποστηρικτής των δημοκρατικών θέσεων”
“Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, τα αμφισβητούμενα και διαβόητα κείμενα για τις παγκόσμιες επιδιώξεις των Εβραίων για να κυριαρχήσουν”
“[Ο Νίκος Φαρδής] δεν αναμείχτηκε ποτέ στην πολιτική ενώ ήταν τόσο έντονο, τόσο εκρηκτικό, και δηκτικό και τόσο μαχητικό άτομο”

Επίλογος

Οταν συζητούμε για την πόλη μας, δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να ερμηνεύουμε μεμονωμένα επεισόδια. Ούτε και το συγκεκριμένο μεμονωμένο άρθρο έχει κάποια αξία, πέρα ενός στιγμιότυπου. Αλλά χωρίς αυτά τα στιγμιότυπα, τα γεγονότα μεταξύ ’42 και ’52 μας φαίνονται τόσο απίστευτα που καταντούν απίθανα.

Προφανώς ο χαρακτηρισμός Μάιν Κάμπφ είναι υπερβολικός και δεν υπονοεί οτι ήδη από την δεκαετία του ’30 προγραμματίζονταν η φυσική εξόντωση του 1/3 της πόλης από τα άλλα 2/3. Αλλά πιστεύω οτι αποτελεί ρητή δήλωση προθέσεων της ελίτ του τότε – όπως ακριβώς το Μάιν Κάμπφ ήταν δήλωση προθέσεων – που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ερμηνεία της Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη και της μεταπολεμικής ιστορίας της. Μια ακόμα ψηφίδα σε μια εναλλακτική αφήγηση που δεν έχει βρει ακόμα το δρόμο της στην ιστορική κοινότητα ή στην δημόσια μνήμη. Αυτή η εναλλακτική αφήγηση έχει μερικές φορές συνοψισθεί γενικόλογα ως “μνημοκτονία” – ένα όρο που δεν επαρκεί να αποδώσεις τις διαστάσεις εμφυλίου πολέμου που έζησε η Θεσσαλονίκη.