Θεσσαλονίκη, 25η Μαρτίου 1943

Η 25η Μαρτίου του 1943 γιορτάστηκε με παρρησία από τον λαό της Θεσσαλονίκης.

Το 1943 η ΕΠΟΝ αποφασίζει για μια καλά οργανωμένη δημόσια αντιστασιακή εκδήλωση, έχοντας φρέσκια την εμπειρία της ένοπλης καταστολής της διαδήλωσης για την 28η Οκτωβρίου το 1942. Οργανώνεται για τις 24 Μαρτίου ομιλία στο Πειραματικό Σχολείο η οποία διαλαλεί “Στα ελληνικά βουνά ζωντάνεψε η κλεφτουριά” – αυτή εξελίσσεται σε διαδήλωση την οποία καταστέλλουν βίαια οι γερμανοί τραυματίζοντας με πυροβόλα τους φοιτητές που διαδήλωναν από τις κεντρικές συνοικίες μέχρι την Ανω Πόλη. Αυτό δεν τρομάζει τους φοιτητές που την επόμενη μέρα προετοιμάζονται για μια μεγαλειώδη διαδήλωση.

Ο κ.Θεοδωρίδης/πηγή: Το Παν.κατά την διάρκεια της Κατοχής-Φάρος του Θερμαϊκού

Την 25η Μαρτίου, μετά από την προσυγκέντρωση στην Αχειροποίητο, συγκεντρώνονται στον ΙΝ Αγίας Σοφίας. Ο φλογερός λόγος του φοιτητή Ζαβάκου τελείωνει με “Κι αν πρέπει να πεθάνουμε για την Ελλάδα – Θεία είν΄η δάφνη. Μια φορά κανείς πεθαίνει”. Ενα ανθρώπινο ποτάμι – χιλιάδες λένε οι μαρτυρίες – ξεχύνεται από την εκκλησία, κατεβαίνει την οδό Αγ.Σοφίας, φτάνει στην Νίκης και κατευθύνεται προς τον Λευκό Πύργο τραγουδώντας πατριωτικά εμβατήρια. Οι Θεσσαλονικείς που τους έβλεπαν έκλαιγαν, χειροκροτούσαν και οι τολμηροί τους έραναν με λουλούδια. Μόλις φτάνουν στο άγαλμα του Ναυάρχου Βότση – υπό την απειλή της γερμανικής στρατιωτικής αστυνομίας και ενός τανκ που περιπολούσε – τραγουδούν τον εθνικό ύμνο και δαφνοστεφανώνουν το άγαλμα. Ανεβαίνουν ξανά προς το Πανεπιστήμιο για να δαφνοστεφανώσουν και το άγαλμα του Καρατάσιου απέναντι από την Π.Φιλοσοφική – καθοδόν περνούν κάτω από το σπίτι του καθηγ.Θεοδωρίδη που τους πετάει συγκινημένος την ελληνική σημαία. Λιγο μετά στο συντριβάνι γερμανοί μοτοσυκλετιστές όπως και στρατιώτες του κοντινού στρατώνα συλλαμβάνουν μερικούς φοιτητές και διαλύουν την συγκέντρωση. Οι φοιτητές δεν πτοούνται και απαιτούν την άμεση απελευθέρωση τους – μπροστά στην μαζικότητα της διαδήλωσης οι Γερμανοί υποχωρούν.

Αλλά η 25η Μαρτίου το 1943 δεν γιορτάζεται μόνο στους δρόμους. Αποστολή της ΕΠΟΝ επισκέπτεται το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου και διοργανώνει εκδηλώσεις. Αλλες αποστολές της ΕΠΟΝ επισκέπτονται τα Γυμνάσια για να οργανώσουν τους μαθητές, εκεί που αντιμετωπίζουν αντίσταση λόγω φόβου δεν διστάζουν να σπάσουν τις πόρτες για να κατέβουν οι μαθητές στη διαδήλωση.

Ο Γραμματέας της ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου, Άνθιμος Χατζηανθίμου,
καταθέτοντας το δάφνινο στεφάνι στην προτομή του Βότση/πηγή:Φάρος του Θερμαϊκού

Αυτή η διαδήλωση δεν είναι η μόνη στη Θεσσαλονίκη. Η πόλη δείχνει την αλληλεγγύη της στους συμπατριώτες στην ανατ.Μακεδονία και Θράκη που βρίσκονται κάτω από την σκληρή βουλγαρική κατοχή: 20 μέρες μετά η Θεσσαλονίκη δονείται από διαδηλώσεις ενάντια στην βουλγαρική κατοχή αλλά και στις αποστολές ελλήνων εργατών στην Γερμανία. Πλακάτ ανορθόγραφα όπως Κάτο ι επιστράτευσι όλι στο βουνό ή Έξο ι βούλγαρι, θάνατος στο φασισμό συνδυάζονται με συνθήματα όπως Οχι εργάτες για τη Γερμανία, Κάτω τα γερμανικά στρατόπεδα, Εξω οι Βουλγαροι φασίστες από την Ελληνική Μακεδονία και Θράκη. Οι γερμανοί αντιμετωπίζουν δυναμικά και συλλαμβάνουν 150 φοιτητές, που αντιμετωπίζουν βασανιστήρια και φυλάκιση στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Αυτές οι διαδηλώσεις γίνονταν ταυτόχρονα με την μεγαλειώδη πανελλήνια – πετυχημένη – προσπάθεια του ΕΑΜ να ακυρωθεί η επιστράτευση και να μην σταλούν Ελληνες στη Γερμανία για εργασία – στην Αθήνα δεκάδες άνθρωποι έχασαν την ζωή τους σε αυτές τις διαδηλώσεις.

Την 25η Μαρτίου του 1943 ξημέρωνε η 6η μέρα του παππού μου Ιεσούα (Πέπο) Βαένα στο στρατόπεδο Αουσβιτς.

Δέκα μέρες πριν είχε εκδιωχθεί από το σπίτι του στην οδό Σταύρου Βουτυρά στον συνοικισμό Βαρώνου Χίρς, είχε φορτωθεί σε ένα βαγόνι των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους και είχε φτάσει στην Πολωνία. Ηταν 0 411ος Σαλονικιός άνδρας που καταγράφονταν στο Αουσβιτς με το τατουάζ στο μπράτσο 109781, δυο νούμερα μπροστά από τον αδερφό του που δε θα επιζούσε του στρατοπέδου. Για την υπόλοιπη οικογένεια του δεν ξέρουμε αλλά μπορούμε να υποθέσουμε οτι ανήκε στα 2191 άτομα της πρώτης αποστολής που είχαν ήδη βρεθεί στους θαλάμους αερίων και μετά αποτεφρωθεί στα κρεματόρια.

Εβραίοι περνάνε ανάμεσα από Χριστιανούς στην Εγνατία καθοδόν προς το γκέτο/πηγή:Εβρ.Μουσείο Θεσσαλονίκης

Ανήμερα της 25ης Μαρτίου, 1206 Θεσσαλονικείς από την τρίτη αποστολή που περιλάμβανε 1901 ανθρώπους, δολοφονούνται στο Αουσβιτς. Μπορεί αυτό να μην το γνωρίζουν οι Εβραίοι και Χριστιανοί της πόλης αλλά ενώ την 25η Μαρτίου του 1943 χιλιάδες Χριστιανοί διαδήλωναν στους δρόμους – έσπαζαν πόρτες σχολείων, τολμούσαν μπροστά τους Γερμανούς και απαιτούσαν την αποχώρηση των Βουλγάρων από την Μακεδονία – ήξεραν το 1/4 της πόλης βρίσκονταν πίσω από συρματοπλέγματα και μαζεύονταν σε τρένα. Τις προηγούμενες μέρες οι ίδιοι Χριστιανοί έβλεπαν πορείες από Εβραίους να διασχίζουν την Εγνατία καθοδόν προς τον συνοικισμό Χιρς που είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Τις επόμενες μέρες – ενώ διαδήλωναν ενάντια στην αποστολή Χριστιανών στην Γερμανία – δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι μαζεύονταν και στέλνονταν στην Πολωνία.

Δεν ξέρω τι θα μπορούσαν να κάνουν για τους Εβραίους μέσα στην ίδια τους την πόλη, ξέρω τι έκαναν για τους Χριστιανούς εκατοντάδες χιλιόμετρα μακρυά. Δεν ξέρω τι περνούσε από το μυαλό των Χριστιανών Σαλονικιών όταν κατέβαιναν στον δρόμο και καθοδον για τη διαδήλωση και έβλεπαν Εβραίους Σαλονικείς να φοράνε το κίτρινο άστρο. Ξέρω όμως οτι αγωνιούσαν για την τύχη των καβαλιωτών, των σερραίων και των δραμινών ενώ οι γείτονες τους – οι συμπολεμιστές στα βουνά της Αλβανίας μέχρι μερικούς μήνες πριν – βρίσκονταν μαζεμένοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης μέσα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Ξέρω οτι 150 χριστιανοί φοιτητές έγκλειστοι στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά άξιζαν παραστάσεις, υπομνήματα, διαβήματα – ενώ δεν ξέρω για διαμαρτυρίες για τον εκτοπισμό χιλιάδων εβραίων.

Εβραίοι του Λαγκαδά περνούνε μέσα από την πόλη προς το γκέττο/πηγή:Ερυθρός Σταυρός μέσω Λεόν Σαλτιέλ

Δεν ξέρω πολλά πράγματα: δε ξέρω που είναι οι κινηματογραφικές ταινίες που τραβούσαν, ικανοποιημένοι, οι Γερμανοί από τους Χριστιανούς που λεηλατούσαν τις συνοικίες Ρεζί Βαρδάρ και Νεάπολη (Αγ.Παρασκευή). Δεν ξέρω ποια είναι τα ονόματα των χιλιάδων μεσεγγυούχων που οι ίδιοι οι Γερμανοί σιχαίνονταν. Δεν ξέρω τι έγιναν χιλιάδες ιερά αντικείμενα από τις συναγωγές. Δεν ξέρω τι έγιναν δεκάδες χιλιάδες φωτογραφίες που άφησαν πίσω τους. Δεν ξέρω τι έγιναν χιλιάδες σημάδια – από εβραϊκές επιγραφές σε εβραϊκά σπίτια μέχρι χιλιάδες βιβλία από εβραϊκά σχολεία – 2000 χρόνων παρουσίας στη πόλη. Δεν ξέρω που κατέληξαν οι τάφοι των προγόνων μου…

Το μόνο που ξέρω είναι οτι ο παππούς μου γεννήθηκε Ελληνας ανάμεσα σε άλλους Ελληνες. Μεγάλωσε ως Ελληνας ανάμεσα σε άλλους Ελληνες. Δούλεψε ως Ελληνας ανάμεσα σε άλλους Ελληνες. Πήγε στρατό ως Ελληνας ανάμεσα σε άλλους Ελληνες. Αλλά όταν πήγε να πεθάνει οι άλλοι Ελληνες του είπαν οτι είναι Εβραίος.

Χαρούμενη 25η Μαρτίου – αφιερωμένο στον Εδμόνδο Τουρών, τον Εβραίο που πέθανε στην Αθήνα υπερασπιζόμενους τους Χριστιανούς που θα αποστέλλονταν στην Γερμανία γιατί πίστευε οτι όντως ήταν Ελληνας όπως ακριβώς πίστευε και ο παππούς μου.

25 Μαρτίου 1944 . Μαζική σύλληψη των Εβραίων των Ιωαννίνων – διαφορετική τόπος, ίδιος πόνος/πηγή:Bundesarchiv

* για την διήγηση εκείνης της ημέρας και των διαδηλώσεων των επόμενων ημερών εδώ και εδώ. Επίσης στο βιβλίο του Γ.Καφταντζή “Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής”. Για την διαγωγή των χριστιανών στην έκθεση του διευθυντή της ΥΔΙΠ Δούρου. Τα στοιχεία των αποστολών από το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Διόρθωσα και την τελευταία λεζάντα που έγραφε ’43 αντί ’44 από κεκτημένη ταχύτητα, ευχαριστώ τους Γ.Γκλαρνετατζή και Η.Νεγρίς.