Εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια από το πρώτο τρένο για το Αουσβιτς

Πριν 5 χρόνια σε ερώτηση αμερικάνου φίλου με σαλονικιώτικη καταγωγή για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη, είχα παρουσιάσει μια απελπιστική εικόνα: ανυπαρξία μνήμης, απόλυτη άρνηση οποιασδήποτε συνενοχής από τους Χριστιανούς της πόλης, ανάγκη αστυνομικής προστασίας των εβραϊκών μνημείων και σχολείων και μια πρόβλεψη οτι η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη και απλώς δεν εκδηλώνεται. Άλλωστε ο ίδιος ο Δήμος Θεσσαλονίκης υπό τον, σήμερα έγκλειστο στις φυλακές, Βασίλη Παπαγεωργόπουλο είχε δηλώσει ρητά οτι το Ολοκαύτωμα δεν αφορούσε τη Θεσσαλονίκη. Αποτελεί προσωπικό κατόρθωμα του Γ.Μπουτάρη, (γιατί προφανώς η πόλη δεν άλλαξε σε 5 χρόνια), το γεγονός οτι σήμερα γράφουμε ένα άρθρο για τις δημόσιες εκδηλώσεις μνήμης για τα 70 χρόνια από την αποστολή του πρώτου συρμού από τον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπέργκεν Μπέλσεν. Αυτό οφείλει να είναι η αρχική διαπίστωση σε ένα άρθρο που προσπαθεί να αποτιμήσει το τριήμερο εκδηλώσεων.

Οι διοργανωτές

Οι εκδηλώσεις διοργανώθηκαν από την Ισραηλιτική Κοινότητα και το Δήμο Θεσσαλονίκης, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Εβραϊκού Κογκρέσου (World Jewish Congress). Ανάμεσα στους διοργανωτές αναφέρεται και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και η Πρεσβεία του Ισραήλ – ειδικά για το πρώτο δε μπόρεσα να καταλάβω ποια ήταν η συνεισφορά του πέρα από την ανακοίνωση για μελλοντικές πράξεις που έχουν γίνει αναγγελθεί πολλές φορές και την αίτηση του για ανταλλάγματα από το Ισραήλ. [errata: λανθασμένα αγνόησα την προσφορά της αίθουσας και οτι ετοίμασε γραφιστικά τη πρόσκληση] Ευτυχώς την τιμή του την διέσωσε η εργασία της καθηγήτριας Ελένης Χοντολίδου που δούλεψε σκληρά για την διοργάνωση και της αξίζουν συγχαρητήρια.

Οι εκδηλώσεις υπό τον τίτλο “Ποτέ Ξανά” περιελάμβαναν μια έκθεση στο φουαγιέ του Δημαρχιακού Μεγάρου, μια συναυλία σεφαραδίτικης μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αιθουσα Τελετών του ΑΠΘ, μια ανοικτή πορεία από την πλατεία Ελευθερίας εως τον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό και μια τελετή στη Συναγωγή Μοναστηριωτών, την επονομαζόμενη Μεγάλη Συναγωγή, τη μόνη από τις 3 συναγωγές της Θεσσαλονίκης που χρονολογείται πριν το Ολοκαύτωμα.

Το τριήμερο

Το τριήμερο ξεκίνησε άσχημα όταν άγνωστοι έσβησαν με σπρέι την μικρή μαρμάρινη πινακίδα στο κτίριο του ΟΣΕ, στη θέση του Παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού. Αν και η ζημιά γρήγορα αποκαταστάθηκε εντάθηκαν τα μέτρα ασφαλείας μιας και η πορεία θα περνούσε κοντά από τα γραφεία της Χρυσής Αυγής κοντά στο Δικαστικό Μέγαρο.

Την Παρασκευή εγκαινιάσθηκε η έκθεση “Θεσσαλονίκη, άνθος των Βαλκανίων” στο Δημαρχείο με φωτογραφίες και επιμέλεια του ιδρύματος Γιαντ Βασέμ, (το ισραηλινό αντίστοιχο του Μουσείου Ολοκαυτώματος). Υπενθυμίζω οτι μόλις πριν 4,5 χρόνια με μια διαπαραταξιακή απόφαση ο Δήμος Θεσσαλονίκης έλεγε οτι το Ολοκαύτωμα δεν αφορούσε τη πόλη, ανάμεσα στη γενική αδιαφορία. Φωτογραφίες της Ελένης Χοντολίδου από τα εγκαίνια εδώ.

Η πορεία

Εβραίοι περπατάνε ανάμεσα σε Χριστιανούς καθ΄οδός προς τα τρένα για το Αουσβιτς/πηγή: Εβρ.Μουσείο

Αυτό που όμως όλοι περίμεναν ήταν η πορεία από το μνημείο της πλ.Ελευθερίας στο Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό. Η αρχική πρόταση αφορούσε την πορεία μέσα από την πόλη, έτσι όπως στην πραγματικότητα περνούσαν 70 χρόνια πριν. Εκφράστηκαν όμως φόβοι οτι αυτό θα προκαλούσε αντιδράσεις μιας και στο παρελθόν ανοικτές εκδηλώσεις, πχ στο Εβραϊκό Δημοτικό στην οδό Φλέμιγκ, έχουν οδηγήσει στην ρίψη αυγών. Τελικά επιλέχθηκε μια διαδρομή ουσιαστικά εκτός πόλης. Εκτός από την ενημέρωση των δημοτικών ΜΜΕ και στα social media προσωπικά είδα και (παράνομες) αφίσες σε κουτιά του ΟΤΕ στο κέντρο. Δυστυχώς πέρα από μια τυπική ανάρτηση, η εκδήλωση δεν αγκαλιάστηκε από τα αντιφασιστικά κινήματα της πόλης μιας και θεωρήθηκε ως “μπουταρική εκδήλωση”.

Το πρωί, παρά τη λιακάδα, είχαμε ένα τσουχτερό κρύο που όμως δεν εμπόδισε το κέντρο της πόλης να είναι γεμάτο από καταναλωτές. Λίγο πιο πέρα στην πλατεία Ελευθερίας, χώρο έναρξης του Ολοκαυτώματος με το Μαύρο Σάββατο, άρχισε από νωρίς να μαζεύεται ο κόσμος. Η αστυνομική παρουσία μπορεί να ήταν έντονη αλλά η παρουσία πολλών παιδιών εκτόνωνε την όποια ένταση. Δεν είμαι καλός στον υπολογισμό αλλά σίγουρα ήταν πάνω από 1200 άτομα αλλά κάτω από 2000. Η επιτυχία ή αποτυχία αυτού του νούμερου εξαρτάται από το αν βλέπει κανείς το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο: πριν 5 χρόνια θα ήταν μια τέτοια εκδήλωση αδιανόητη οπότε υπήρξε μια επιτυχία. Αν ομως σκεφτεί κανείς οτι μεγάλο μέρος ήταν Εβραίοι, οτι ήταν μια καθεστωτική εκδήλωση με προβολή, οτι η Χρυσή Αυγή πλεον υπάρχει ώστε να υπενθυμίζει το διακύβευμα τότε μπορούμε να θεωρήσουμε οτι οι Χριστιανοί και Αθεοι της Θεσσαλονίκης δεν υπήρξαν πολυπληθείς.

Περίπου 2000 άτομα βρέθηκαν στην Πλατεία Ελευθερίας/ φωτογρ.Ελένη Χοντολίδου

Η πορεία ήταν χωρίς επεισόδια, σε πολύ καλή διάθεση και με τα βλέμματα να υψώνονται στα γραφεία της Χρυσής Αυγής που βρίσκονταν πίσω από 2 κλούβες της Αστυνομίας και παρουσία ΜΑΤ. Στο Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό

Δυο κλούβες μπροστά από τα γραφεία της Χρυσής Αυγής

έγιναν μερικές ομιλίες, κατάθεση λουλουδιών και τραγούδησε η Χορωδία της εβραϊκής κοινότητας. Ξεχωρίζω την ομιλία της δημοτικής συμβούλου Τίλντας Καράσσο που, πέρα από την αναφορά σε άθεους/αγνωστικιστές που έγινε ευμενώς δεκτή από πολλούς, ανέφερε οτι ήρθε η ώρα να αναγνωρίσουμε οτι η πορεία μας στην Κατοχή δεν υπήρξε κοινή. Μια καλή κίνηση υπήρξε η παρουσία 3 αρθρωτών λεωφορείων του ΟΑΣΘ, όπως και τουριστικού λεωφορείου για τους ηλικιωμένους ώστε να γυρίσουν οι συμμετάσχοντες στο σημείο εκκίνησης.

Γενικότερα υπήρξε μια πορεία που θα θυμάμαι θετικά και το ίδιο πιστεύω όλοι οι συμμετάσχοντες.

Στη συναγωγή Μοναστηριωτών

Το εχάλ της Συναγωγής Μοναστηριωτών με την πένθιμη διακόσμηση και τα αναλυτικά στοιχεία των απωλειών εκατέρωθεν του Αρόν α Κόντες/φωτογρ.Πετρος Παπακυριακού

Την επόμενη μέρα στην Συναγωγή Μοναστηριωτών στη Συγγρού είχε προγραμματισθεί επιμνημόσυνη δέηση με συμμετοχή όλων των υψηλών προσκαλεσμένων. Εδώ πρέπει να σημειωθεί οτι η Ισραηλιτική Κοινότητα πέτυχε την άφιξη του συνόλου των παγκόσμιων εβραϊκών οργανώσεων με προεξάρχοντες τον Λόντερ του Παγκόσμιου Εβραϊκού Κογκρέσου, τον Κάντορ του Ευρωπαϊκού Εβραϊκού Συνεδρίου, τον Σαράνσκι του Εβραϊκού Πρακτορείου ενώ η δημιουργία νέας κυβέρνησης απέτρεψε την παρουσία του πρωθυπουργού του Ισραήλ Νετανιάχου. Ενδεικτικά να αναφέρω οτι το κύριο banner στην ιστοσελίδα και στο Facebook του WJC ήταν για 3 βδομάδες η αφίσα της εκδήλωσης και είναι ακόμα σήμερα 18/3. Μαζί με αυτούς και ο έλληνας πρωθυπουργός Σαμαράς στην πρώτη επίσκεψη έλληνα πρωθυπουργού από την ανάλογη επίσκεψη του Βασιλιά Γεώργιου το 1935. Παραθέτω τις αναφορές του WJC, του EJC ενώ το Εβραϊκό Πρακτορείο είναι ενεργό εδώ και μήνες στην Ελλάδα σε έκτακτη βοήθεια σε άπορους Εβραίους, μαζί με την Τζόιντ.

Αποτέλεσμα ήταν δύο όροφοι της Συναγωγής Μοναστηριωτών να είναι ασφυκτικά γεμάτοι με τουλάχιστον 350 άτομα που χρειάστηκαν να περάσουν διαδοχικά μπλόκα της Αστυνομίας για να μπουν. Το μέγεθος της εκδήλωσης προκάλεσε την έκπληξη ορισμένων ελλήνων “επισήμων” που αδυνατούσαν να καταλάβουν γιατί δεν βρισκόντουσαν στις πρώτες σειρές και ζητούσαν να ανέβουν στο εχάλ (ιερό) ή τουλάχιστον στη πρώτη σειρά. Οι ομιλίες υπήρξαν αναμενόμενες και παραθέτω μερικά βίντεο εδώ ζητώντας συγνώμη για την κακή ποιότητα.

Η Χορωδία της Ισραηλιτικής Κοινότητας στο εζράτ νασίμ με φόντο τα βιτρώ/φωτογρ.Ελ.Βρακά

Διαδοχικά μπλόκα προς τη Συγγρού

Ξεχώρισαν οι αναφορές του Σαμαρά στο ελληνικό DNA που δεν επιτρέπει τον ρατσισμό, όπως και οι επίμονες αναφορές οτι στην Ελλάδα δεν υπάρχει πρόβλημα και αν υπάρχει είναι μικρότερο από αυτό των υπόλοιπων ευρωπαίων – αναρωτιέμαι τότε η περίφημη αποφασιστικότητα που επανέλαβε τόσες φορές που θα κατευθυνθεί; Μόνο προς τη Βίλλα Αμαλίας; Πάραυτα οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την αξία της παρουσίας του.

Ο βουλευτής ΣυΡιζΑ Κουράκης διάβασε ένα μήνυμα του Αλ.Τσίπρα, ένα άχρωμο κείμενο που έκανε τον Αντώνη Σαμαρά να μοιάζει αποφασιστικό αντιρατσιστή και δεν περιείχε μνεία στη λέξη αντισημιτισμός ενώ πονηρά έκλεινε το μάτι στους ψηφοφόρους του μιλώντας για “άλλες γενοκτονίες”. Δεδομένου του γεγονότος οτι ο ΣυΡιζΑ παραδοσιακά έχει υποβαθμισμένη παρουσία, μάλιστα το 2009 αρνήθηκε κατηγορηματικά να συμμετάσχει, η αποστολή έστω και αυτού του μηνύματος είτε σημαίνει οτι αισθάνεται οτι πλησιάζει στη κυβέρνηση, είτε οτι αναγνωρίζει τις λάθος πολιτικές του παρελθόντος. Μόνο θετικό η συμβολή του Μηταφίδη στο κείμενο για τις αλλαγές ονομασιών προς τιμή δοσίλογων – κρίμα που δεν συμπεριέλαβε την επιστροφή των εβραϊκών ονομασιών που είχε αλλάξει το δημοτικό συμβούλιο το 1943.

Αυτός που ξεχώρισε ήταν ο βαθύπλουτος, (γιός της Εστε Λόντερ με περιουσία 3,3δις $), πολιτικά συντηρητικός πρόεδρος του ισχυρού Παγκόσμιου Εβραϊκού Κογκρέσου Ρόναλντ Λόντερ. Με μια βαριά προφορά καταδίκασε την Χρυσή Αυγή ονομαστικά και ζήτησε την εξαφάνιση της όχι μόνο γιατί απειλεί τους Εβραίους αλλά για τις πράξεις βίας της ενάντια σε ανθρώπους διαφορετικού χρώματος/δημοσιογράφους/δημοκρατίας. Ανεξάρτητα αν η θέση του ήταν τέτοια που του επιτρέπει ένα τέτοιο λόγο, δε μπορώ να παρατηρήσω οτι μίλησε με περισσότερη αποφασιστικότητα από σχεδόν όλους τους έλληνες πολιτικούς, συμπεριλαμβανομένου και του ΚΙΣ. Το κομμάτι από το 6:00 είναι το κομμάτι για τη Χρυσή Αυγή και κρατώ το “Τhey speak like Nazis, they act like Nazis, they are Nazis” που στο εξωτερικό έχει συγκεκριμένο νόημα.

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=36cm4DI3Q38]

Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια υπήρξε η κλασική αμερικανική προσπάθεια να συνδεθεί με το ακροατήριο διηγούμενος προσωπικές ιστορίες: στη συγκεκριμένη περίπτωση ανάφερε την συνάντηση του με τον Σαμαρά στο Πεντάγωνο πριν 25 χρόνια αλλά ουσιαστικά εντυπωσίασε μιλώντας για την προσωπική του εμπειρία με το βιβλιοπωλείο Μόλχο στη Τσιμισκή που τον οδήγησε να στείλει την κόρη του για εθελοντική εργασία στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή ενδεικτική των διαφορετικών προσεγγίσεων στο τομέα της εκπαίδευσης των αμερικανικών ελίτ, αλλά και της ακτινοβολίας της εβραϊκής κοινότητας.

Ο ραβίνος Σιτρίτ, ο πρόεδρος του WJC Lauder και ο πρόεδρος της ΙΚΘ Σαλτιέλ ανάβουν 1 κερί

Οι ομιλίες των Σαλτιέλ, Σαράνσκι και Καντόρ δεν ξέφυγαν από τα συνηθισμένα, αν και ο Σαράνσκι μίλησε με αρκετή ζωντάνια χωρίς σημειώσεις. Ο Μπουτάρης επανέλαβε τις γνωστές προτάσεις για την πλατεία Ελευθερίας, την έδρα Εβραϊκών Σπουδών, τις πολιτισμικές ανταλλαγές και χειροκροτήθηκε θερμά. Η χορωδία προσέθεσε δυο τραγούδια και 19 νεαροί/νεαρές απόγονοι των επιζώντων διάβασαν τα στοιχεία κάθε αποστολής μαζί με το όνομα του παππού/γιαγιά τους. Η τελετή έκλεισε με την αφή κεριών από 6 επιζώντες των στρατοπέδων συγκέντρωσης, μεταξύ των οποίων ο πατέρας του αντιδημάρχου Καπόν και η μητέρα της ευρωβουλεύτριας Παλιαδέλη.

Ο πατέρας του αντιδημάρχου Καπόν, ως επιζώντας από τα στρατόπεδα, ανάβει ένα κερί εις μνήμη των 6.000.000 δολοφονημένων στο Ολοκαύτωμα μαζί με τις εγγονές του

Παραλειπόμενα

Τα πολλά χαμόγελα στη πορεία και οι συνεχείς ερωτήσεις για το πόσοι είμαστε.

Στο τέλος της εκδήλωσης στη Συναγωγή Μοναστηριωτών, κατά την έξοδο, μια κοπέλα άρπαξε το μικρόφωνο και είπε “Ο Σαμαράς μολύνει με την παρουσία του την εκδήλωση για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων”. Αυτό με κάνει να πιστεύω οτι τα αυγά που πετάχτηκαν από ταράτσα διπλανής πολυκατοικίας απευθύνονταν στο Σαμαρά και όχι ενάντια στη συναγωγή. Συμφωνώ οτι ο Σαμαράς δεν είναι ο πρώτος άνθρωπος που έρχεται όταν μιλάμε για αντιρατσισμό.

Το εξωτερικό της Συναγωγής Μοναστηριωτών με τον μικρό να παρακολουθεί την έξοδο των επισήμων με πολλές λιμουζίνες

Η βραδυνή συναυλία χαρακτηρίσθηκε από την πολυτέλεια που μάλλον οφείλεται στην χορηγία του WJC. Να παρατηρήσω οτι, όπως πάντα, οι αμερικανοί επιμένουν να καλύπτουν το σύνολο των εξόδων τους ακόμα και του τιμητικού δείπνου. Μάλιστα σαν ένδειξη πολιτικής συμπαράστασης προγραμμάτισαν την τακτική συνεδρίαση του συνόλου του συμβουλίου στη Θεσσαλονίκη.

Μετά από χρόνια να βλέπω τον Ψωμιάδη μπροστά σε κάθε εκδήλωση, μου έκανε εντύπωση να τον βλέπω στην τελευταία σειρά των επισήμων, με τη μισή σειρά γεμάτη από “κοινούς θνητούς”. Οχι χαιρεκακία, απλή εντύπωση το πώς άλλαξαν τα πράγματα μέσα σε 5 χρόνια.

Και μια άσχετη παρατήρηση: βρισκόμουν πίσω από τον Λυκουρέζο και όλως αδιακρίτως διάβαζα τα μηνύματα που έρχονταν στο blackberry του – με εντυπωσίασε η δουλοπρέπεια μερικών εν έτη 2013.

Τελικά συμπεράσματα

Το διήμερο υπήρξε μια διοργανωτική επιτυχία από το οποίο όλοι βγήκαν κερδισμένοι. Ο Δήμος γιατί σβήνει την εικόνα της συντηρητικής πόλης και αποκτώντας διεθνείς διασυνδέσεις, η Κοινότητα γιατί έγινε δέκτης απτής πολιτικής συμπαράστασης από διεθνείς εβραϊκούς οργανισμούς, η ελληνική κυβέρνηση που παρουσίασε την πρώτη επίσκεψη έλληνα πρωθυπουργού σε συναγωγή στη πόλη και με το ανάλογο soundbite για τα δελτία ειδήσεων. Ακόμα και η πορεία υπήρξε επιτυχημένη μιας και άνοιξε το δρόμο για πραγματικά δημόσιες εβραϊκές εκδηλώσεις. Αξίζουν συγχαρητήρια σε όσους ανθρώπους δούλεψαν για τη διοργάνωση και που πιστεύω οτι είδαν τους κόπους τους να ανταμείβονται.

Απόθεση λουλουδιών/φωτογρ.Μαρία Ζωγραφάκη

Εκεί που απέτυχαν οι εκδηλώσεις ήταν η συμμετοχή της ίδιας της πόλης και η αίσθηση οτι αυτό το ζήτημα την αφορά. Παρά την προβολή η συμμετοχή υπήρξε μικρή ενώ προβληματισμό προκαλεί η απουσία των οργανωμένων αντιφασιστικών οργανώσεων της πόλης, παρά την παρουσία ορισμένων στελεχών σε ατομικό επίπεδο. Ιδιαίτερη απογοήτευση υπήρξε η διαπίστωση, οτι αν κανείς αφαιρούσε την εβραϊκή παρουσία, η παρουσία “ελλήνων” (Χριστιανοί και Αθεοι) υπήρξε μικρότερη της εκδήλωσης για τα δικαιώματα των γυναικών που διοργανώθηκε από αντιφασιστικές οργανώσεις στη Ξάνθη στην ίδια χρονική περίοδο αλλά όχι ταυτόχρονα.

Πριν λίγο καιρό είχα γράψει ένα κείμενο σε αυτό τον ιστότοπο, το “Θυμάμαι“. Προφανώς εγώ θυμάμαι καλύτερα από αυτούς.