H ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, redux

Προεκλογικά ο συνδυασμός Μπουτάρη παρουσίασε σαν προτεραιότητες την καθαριότητα, την διαφάνεια και την στροφή σε ένα evidence-based οικονομικό σχεδιασμό με κυρίαρχη  δραστηριότητα τον τουρισμό. Ειδικά αυτό το τελευταίο είχε ως έμμεση συνέπεια την απαρχή δημιουργίας μιας αστικής συνείδησης που δεν θα συνδέεται αποκλειστικά με την ελληνορθόδοξη ταυτότητα αλλά θα συμπεριλαμβάνει το εβραϊκό παρόν και οθωμανικό παρελθόν. Η διαφαινόμενη δυνατότητα επιτυχίας αυτής της πολιτικής έχει οδηγήσει σε ένα οργασμό σχεδιαζόμενων αλλαγών στην πόλη στην οποία συμπεριλαμβάνεται η πλατεία Ελευθερίας.

Γιατί είναι η πλατεία Ελευθερίας σημαντική;

Μαύρο Σάββατο, πηγή: Bundesarchiv

Η πλ.Ελευθερίας απέκτησε το όνομα της λόγω της ανακήρυξης του Συντάγματος των Νεότουρκων και για αιώνες υπήρξε το σαλόνι της Θεσσαλονίκης, θέση που επιβεβαιώθηκε και από το Σχέδιο Εμπράρ μετά την πυρκαγιά του 1917. Απέκτησε το επιπλέον ειδικό βάρος της το Μαύρο Σάββατο του 1942 όταν σήμανε την έναρξη του Ολοκαυτώματος. Εκείνη την ημέρα χιλιάδες σαλονικείς συγκεντρώθηκαν από τους Γερμανούς ώστε να καταγραφούν από συνεργεία του Δήμου υπό την επιτήρηση της Χωροφυλακής και να αποσταλούν σε καταναγκαστικά έργα στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, το Λιανοκλάδι, την Χαλκιδική όπου εκατοντάδες πέθαναν από τις κακουχίες. Έτσι ξεκίνησε το Ολοκαύτωμα και ολοκληρώθηκε λίγους μήνες μετά όταν τρένα των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους έκοψαν τα εισιτήρια για το ταξίδι σε βαγόνια μεταφορά ζώων στο Άουσβιτς.

Επί δεκαετίες η εκτεταμένη συνεργασία του τοπικού χριστιανικού πληθυσμού και των τοπικών αρχών απέτρεπε την μνημόνευση της μεγαλύτερης καταστροφής της Θεσσαλονίκης από την εποχή της Αλωσης. Μάλιστα η μνημοκτονία υπήρξε τόσο επιτυχής που έγινε θέμα επιτυχημένων βιβλίων όπως το “Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων” και κορυφώθηκε με την εμβληματική άρνηση του δημάρχου Παπαγεωργόπουλου το 2008 να ενταχθεί η Θεσσαλονίκη στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων.

Η ανάπλαση της

Η ανάγκη ανάπλασης είχε αναφερθεί πολλές φορές από τον Γ.Μπουτάρη κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και μάλιστα υπήρξε μια, μάλλον μη-δημοφιλής, αλλά εξαιρετικά θαρραλέα δέσμευση. Η έλευση του στη δημαρχία, όπως και η διαφαινόμενη επιτυχία της τουριστικής πολιτικής που έχει οδηγήσει στην αύξηση με εκθετικούς ρυθμούς των ισραηλινών και εβραίων τουριστών οδήγησε σε μια διαφαινόμενη συναίνεση στην ανάγκη ανάπλασης της πλ.Ελευθερίας.

Η έλλειψη δημοτικών κονδυλίων οδήγησε στην αναζήτηση εναλλακτικών χρηματοδοτών με πρώτη στάση την Γερμανική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία. Αν και αρχικά παρουσιάστηκε ως συνολική χορηγός, γρήγορα έγινε κατανοητό οτι η προθυμία της συνδέονταν αποκλειστικά με την χρηματοδότηση ενός κατάλληλου Μνημείου Ολοκαυτώματος. Μάλιστα τον Φεβρουάριο του 2012 ο Δήμαρχος επανέλαβε την δέσμευση του υποστηρίζοντας οτι ο γερμανός υφυπουργός Φούχτελ θα μεριμνήσει να σταλούν “πλάκες με τα ονόματα των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας”. Μάλιστα μίλησε με λεπτομέρειες αναφέροντας ως πηγή χρηματοδότησης το Πράσινο Ταμείο και την ΟΔΓ ως πάροχο τεχνογνωσίας για το μνημείο. Αξιοσημείωτο ήταν οτι υπήρχαν ιδέες μέχρι για την διαδικασία υλοποίησης μιας και προτάθηκε το Εβραϊκό Μουσείο ως χώρος φύλαξης. Τον Απρίλιο του 2012 εγώ προσωπικά άκουσα τον ίδιο τον Γ.Μπουτάρη να επαναλαμβάνει τις ίδιες δηλώσεις κατά την διάρκεια της διάλεξης του Γ.Γιαννόπουλου στο Βαφοπούλειο.  Τον Μάιο του 2012 πρέπει να είχε προχωρήσει ο σχεδιασμός γιατί το ρεπορτάζ του Σ.Τζίμα στην Καθημερινή ανέφερε για “Δεκαπέντε επιτύμβιες πλάκες από μαύρο γρανίτη, ύψους τριών μέτρων η καθεμία, στις οποίες θα είναι χαραγμένα τα ονόματα των 50.000 Εβραίων της πόλης που εξοντώθηκαν στο Αουσβιτς”.

Τελικά τον Ιούλιο ανακοινώθηκε η προώθηση σχεδίων για την ανάπλαση με τον αντιδήμαρχο Κουράκη να μιλάει για έναν προϋπολογισμό 3.000.000 ευρώ και πρόταση χρηματοδότησης πάλι από το Πράσινο Ταμείο του Υπουργείου Ανάπτυξης, (βέβαια τα τοπικά μέσα υποδέχτηκαν με ανάμεικτα συναισθήματα την είδηση). Μάλιστα το Κέντρο Αρχιτεκτονικής του Δήμου αναδημοσίευσε σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα του. Ξαφνικά ένα μήνα μετά, στα τέλη Αυγούστου ανακοινώθηκε συμφωνία με το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος για την χρηματοδότηση της ανάπλασης ενώ άγνωστη παραμένει η τύχη της γερμανικής συνεισφοράς.

Τα τελευταία νέα πριν ένα μήνα μιλούν για επιβεβαίωση της δέσμευσης κατά την διάρκεια επίσκεψης εκπροσώπων του Κεντρικού Συντονιστικού του Γαλλικού Εβραϊσμού που διαθέτει μια σημαντική σαλονικιώτικη κοινότητα, (ενδεικτικά αναφέρω την λίστα 693 Ελλήνων υπηκόων που στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης με 685 Ελληνοεβραίους και 8 Ελληνορθόδοξους). Μάλιστα οι συγκεκριμένες δεσμεύσεις για αύξηση του ρεύματος γαλλοεβραίων τουριστών το 2013 δεν είναι κενές περιεχομένου όπως αποδεικνύει κατά παράδοξο τρόπο η συμπλοκή γαλλοεβραίων τουριστών με ένα έλληνα κατά την διάρκεια βανδαλισμού του υπάρχοντος μνημείου στην πλατεία.

Το γιατί αυτής της ανάρτησης

Στην προηγούμενη ανάρτηση ο Argos ανέφερε οτι χαρακτηριστικό της διοίκησης είναι “η έλλειψη προγραμματισμού αλλά και ικανών ανθρώπων να χειριστούνε τα θέματα¨. Προσωπικά είμαι λιγότερο απαισιόδοξος και δεν ξεχνώ οτι η εναλλακτική υπήρξαν οι δημαρχίες Κούβελα, Κοσμόπουλου, Παπαγεωργόπουλου που χαρακτηρίστηκαν από την Τρύπα του Κούβελα, τα σκάνδαλα και χαμένη ευκαιρία της Πολιτιστικής και την άλλη Τρύπα του Παπαγεωργόπουλου στα ταμεία του Δήμου.

Αλλά δε μπορώ να παρατηρήσω οτι μια προεκλογική δέσμευση μεταφέρεται ως μπαντιέρα από ανακοίνωση σε ανακοίνωση με χρηματοδότες πότε το Υπουργείο Ανάπτυξης, πότε την Γερμανία και πότε το Ίδρυμα Νιάρχος. Ακόμα χειρότερα βρίσκω αδιανόητο που τόσους μήνες δεν βρέθηκε να ενημερώσει κανείς τον Δήμαρχο ή τους αντιδημάρχους οτι η Γερμανία είναι αδύνατον να στείλει τις περίφημες πλάκες των 3 μέτρων γιατί απλά ακόμα δεν ξέρουμε τα ονόματα όλων των δολοφονημένων ! Τα αρχεία της ΙΚΘ βρίσκονται στη Μόσχα και ακόμα χειρότερο δεν υπερβαίνουν τα 5/10 άτομα οι έλληνες ιστορικοί που έχουν ασχοληθεί ποτέ με αυτά. Αναρωτιέμαι όταν μιλούσαν με τον γερμανό υφυπουργό Φούχτελ και όταν ασχολούνταν με τα λογιστικά προβλήματα φύλαξης των πλακών δεν βρέθηκε κανείς να κάνει μια απλή ερώτηση σε κάποιον υπεύθυνο του Εβραϊκού Μουσείου ή υπεύθυνο αρχειοφύλακα των αρχείων της ΙΚΘ ; Υποτίθεται οτι έχουμε περάσει από το στάδιο εξαγγελίας στο στάδιο της υλοποίησης ή είναι περισσότερο ασφαλές να υποθέσουμε για μια ακόμα περίπτωση Incantadas ;

Δεν θέλω να είμαι απαισιόδοξος γιατί παρά τα προβλήματα που βλέπουμε πιστεύω οτι η δυναμική της πόλης  δεν περιορίζεται σε έναν δυναμικό Μπουτάρη και μια ανεπαρκής στελέχωση του Δήμου Θεσσαλονίκης. Πρόσφατα κατά τη διάρκεια μιας ξενάγησης στην έκθεση του ΜΙΕΤ μου έκανε εντύπωση όχι μόνο η επάρκεια του διευθυντή, οι νέες μορφές μουσειακής εμπειρίας αλλά και η δίψα πολλών θεσσαλονικέων για μια ιστορία της πόλης σύμφωνη με τις προσωπικές τους ιστορίες και όχι σύμφωνη με μια κακώς εννοούμενη εθνικα-ορθή ιστορία. Το αποτέλεσμα ήταν μια εξαιρετική εμπειρία που έδειχνε οτι και επιστημονική επάρκεια διαθέτει η πόλη αλλά και την θέληση από ιθύνοντες και θεατές να υπερβούν τοπικισμούς και να πειραματιστούν με νέες μορφές έκφρασης που προσθέτουν στην ιστορία της πόλης και δεν αφαιρούν. Ταυτόχρονα όπως ανέφερα στην αρχή η εκλογή Μπουτάρη βασίστηκε στην ελπίδα οτι η πόλη θα απομακρύνονταν από τις κενές ρητορείες και θα επικεντρώνονταν στην διαφάνεια και στην ανάπτυξη, ελπίδα που υπερέβη τις αιρετικές απόψεις του. Αυτά τα δυο γεγονότα αν συνδυαστούν δείχνουν οτι ο μύθος περί εγγενούς συντηρητισμού της πόλης και της απέλπιδας παρακμής της έχει μεν βάσεις αλλά δεν είναι ανίκητος.

Ενδεικτικά κλείνω με ένα απρόσμενο project: το 2006 όταν μεταφέρθηκε το Μνημείο του Ολοκαυτώματος από τις εσχατιές του Ιπποκράτειου στην σημερινή καμουφλαρισμένη τοποθεσία υπήρξε μια συζήτηση για την επάρκεια του. Ενας νεαρός αρχιτέκτονας σκέφτηκε το πώς θα μπορούσε να μπορούσε να είναι ένα πραγματικό μνημείο στη Θεσσαλονίκη – μπορείτε να το δείτε εδώ και να το κρατήσετε υπόψιν, προσωπικά μου άρεσε. Ελπίζω η ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας οτι θα ξεφύγει από το στάδιο των εξαγγελιών και θα προχωρήσει σε απτές πράξεις σε διαβούλευση, (η λέξη μπορεί να βιάσθηκε από τον ΓΑΠ αλλά διατηρεί την αξία της) , με τους σαλονικείς που επιμένουν να ζουν σε μια πραγματική και όχι ιδεατή πόλη. Παρά τα προβλήματα έχουμε το ανθρώπινο δυναμικό για να υλοποιούμε οράματα. Αρκεί να δουλεύουμε για αυτά όπως κάνουν πολλοί άνθρωποι σε αυτή την πόλη και να μην τα εξαγγέλλουμε μόνο.

UPDATE: Ορίστε ένα επιπλέον πρόσφατο σχέδιο της σαλονικιάς αρχιτεκτόνισσας Ζακλίν Φριζή που ενσωματώνει στοιχεία των 3 κοινοτήτων της πόλης. Οπως είπαμε, οι άνθρωποι και οι ικανότητες υπάρχουν.