Η ντροπή, ντροπή δεν έχει
Το προηγούμενο άρθρο του Mayor Rison για το μνημείο στο ΑΠΘ άνοιξε μια μεγάλη κουβέντα για τα κρυμμένα μυστικά αυτής της πόλης. Κουβέντα που επεκτάθηκε και έξω από τα στενά όρια αυτού του blog, στον δημόσιο διάλογο. Έχουμε τους ανθρώπους που θεωρούν ότι με το μνημείο έχει καθαρθεί, ηθικά, η κοινωνία της πόλης, έχουμε άλλους που πιστεύουν ότι επειδή οι γονείς τους ήταν μέτοικοι στην πόλη, δεν έχουν καμία ευθύνη και υπάρχουν και αυτοί που αναγνωρίζουν, ότι το μνημείο είναι ένα βήμα προς την θετική κατεύθυνση αλλά ότι δεν λήγει μ αυτό το ηθικό σκέλος της πόλης απέναντι στους εκτοπισθέντες και δολοφονηθέντες συμπολίτες μας.
Την πρώτη φορά που διάβασα κάτι ουσιαστικό για το νεκροταφείο ήταν κάπου στο 2006 νομίζω, όπου είχε γράψει ένα πολύ ωραίο κομμάτι στο Agitprop.gr (το οποίο δυστυχώς φαίνεται να έχει πρόβλημα την ώρα που γράφεται το άρθρο) ο Νίκος Γενημάκης, σήμερα και αυτός κομμάτι της ελληνικής διασποράς. Έκτοτε όλο και πιο πολλοί μιλήσανε/μιλήσαμε στον δημόσιο διάλογο και όχι πίσω από κλειστές πόρτες, για το έγκλημα πάνω στο οποίο χτίστηκε, η Θεσσαλονίκη μετά τον πόλεμο. Νομίζω για τους πιο πολλούς καταλυτικό ήταν το βιβλίο του Μαζάουερ.
Χρειάστηκαν περίπου 7 χρόνια, από το άρθρο στο Agitprop, η αλλαγή της διοίκησης στον Δήμο, το «ξύπνημα» της Ισραηλίτικης Κοινότητας και η στήριξη του Παγκόσμιου Εβραϊκού Κογκρέσου, προκειμένου να υπάρξουν εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια από τον εκτοπισμό των Εβραίων της πόλης. Οι εκδηλώσεις είχαν τον τίτλο «Ποτέ Ξανά» και περιελάμβαναν μια έκθεση στο φουαγιέ του Δημαρχιακού Μεγάρου, μια συναυλία σεφαραδίτικης μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αιθουσα Τελετών του ΑΠΘ, μια ανοικτή πορεία από την πλατεία Ελευθερίας εως τον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό και μια τελετή στη Συναγωγή Μοναστηριωτών, την επονομαζόμενη Μεγάλη Συναγωγή, τη μόνη από τις 3 συναγωγές της Θεσσαλονίκης που χρονολογείται πριν το Ολοκαύτωμα.
Δηλαδή χρειάστηκε να οργανωθεί κάτι από πάνω προς τα κάτω προκειμένου να κάνουμε το αυτονόητο. Να τιμήσουμε την μνήμη των χαμένων συμπατριωτών μας. Διαβάζω λοιπόν στο κομμάτι που είχε γράψει τότε, πάλι ο Mayor Rison (τα έντονα από μένα)
Ο αρθρογράφος εκτίμησε το τότε πλήθος όχι μεγαλύτερο από 2000 άτομα όπου όμως τα περισσότερα ήταν Εβραίοι. Η πορεία έληξε με ομιλίες και με κατάθεση λουλουδιών και τραγούδια της χορωδίας της εβραϊκής κοινότητας.
To 2014 οι πληροφορίες που βρίσκω δεν είναι τόσο λεπτομερείς και το επίσημο site του δήμου αλλά και οι φωτογραφίες που βρίσκω δείχνουν μια πορεία, ομιλίες, πάλι εκτός πόλης και δεν υπάρχει και εκτίμηση συμμετοχής.
Δυστυχώς οι εκδηλώσεις στην Θεσσαλονίκη ξεκίνησαν 2 χρόνια αφού έφυγα από την πόλη και δεν μπόρεσα να συμμετάσχω σε καμία από αυτές. Είχα όμως την δυνατότητα να συμμετάσχω σε αντίστοιχες εκδηλώσεις το 2013 και το 2014 στην Γερμανία. Και οι δυο εκδηλώσεις έγιναν στην επέτειο της νύχτας των Κρυστάλλων, που συμπίπτει με την πτώση του τείχους. Την ίδια μέρα που οι Γερμανοί γιορτάζουν την ένωση, ταυτόχρονα θυμούνται και τιμούνε τα θύματα του διαχωρισμού.
Η πρώτη μου επαφή ήταν σε μια μικρή επαρχιακή πόλη στην Κάτω Σαξωνία όπου μια μικρή ομάδα μαθητών διοργάνωσαν ένα μίνι τουρ στην πολη όπου ήταν έντονο το εβραϊκό στοιχείο, συνδεδεμένο με την νύχτα των Κρυστάλλων. Μια πραγματικά συγκινητική, αν και μικρή σε όγκο διοργάνωση, κάτω από μικρής έντασης βροχή. Το Westerstede είχε 33 εβραίους από τους οποίους οι 16 διαφύγανε.
Φέτος ακολούθησα χτες την πορεία που κάνουν οι κάτοικοι του Oldenburg από το 1981. Την κάνουν στις 3 το μεσημέρι στις 10 Νοεμβρίου και ξεκινάει από την Δημοτική βιβλιοθήκη που το 1938 ήταν η έδρα της αστυνομίας,
περνάει μπροστά από το χώρο που ήταν η συναγωγή την οποία και κάψανε την νύχτα των Κρυστάλλων, όπου η τοπική εβραϊκή κοινότητα περίμενε την πορεία
έψαλε κάποιες υποθέτω προσευχές, στα εβραϊκά
ο δήμαρχος με τον Ραββίνο κατάθεσαν στεφάνια
και οι πολίτες του Oldenburg αφήσανε 100 τριαντάφυλλα στο μνημείο όπου το 1938 έστεκε στην θέση του η συναγωγή
κινείται μέσα από το εμπορικό κέντρο της πόλης που είναι από τους μεγαλύτερους πεζόδρομους στην Γερμανία,
για να καταλήξει στην πρώην φυλακή.
Ενδιάμεσα παιδιά του σχολείου ντυμένα ομοιόμορφα με ουδέτερες στολές κάνανε διάφορα happening συμβολικά, όπως π.χ. αυτό του διαχωρισμού των ατόμων. Τα παιδιά αυτά υποδύονταν τους Ναζί ενώ ο κόσμος ήταν οι εβραίοι της πορείας.
Η πορεία φαίνεται στον παρακάτω χάρτη. Με διακεκομένη γραμμή είναι η πραγματική πορεία και με την συνεχή γραμμή είναι αυτή που ακολουθείται σήμερα προκειμένου να περάσουν από την συναγωγή αλλά και από το κέντρο της πόλης.
Η πορεία πέρασε μπροστά από 3 εκκλησίες και από την κεντρική εκκλησία του Oldenburg, όλες και ενώ περνούσε η πορεία από μπροστά, χτυπούσαν πένθιμα τις καμπάνες συμμετέχοντας έστω και έτσι στην πορεία μνήμης.
Στην φυλακή υπήρξε μια σεμνή τελετή κατάθεσης στεφάνου, ένα ντουέτο με σαξόφωνο και τρομπόνι παίξανε δυο κομμάτια
και η εκδήλωση έληξε με την παράδοση ενός «καντηλιού» από το σχολείο που το διοργάνωσε φέτος στο σχολείο που θα το διοργανώσει του χρόνου.
Την πορεία κάθε χρόνο διοργανώνει και ένα διαφορετικό σχολείο της πόλης. Η διοργάνωση αποτελεί αντικείμενο μαθήματος όπου οι μαθητές όχι μόνο μαθαίνουν τα ιστορικά γεγονότα αλλά επισκέπτονται χώρους συνυφασμένους με το ολοκαύτωμα, τοπικά αλλά και διεθνώς όπως π.χ. επίσκεψη στο Άουσβιτς. Η τελική τους εργασία είναι η διοργάνωση της πορείας. Στην πορεία συμμετέχει η τοπική εβραϊκή κοινότητα και ο δήμος αλλά και τα δυο αυτά μέρη ακολουθούν τους μαθητές οι οποίοι είναι στην κεφαλή της πορείας.
Όπως μπορείτε να δείτε από τον χάρτη υπάρχει πιο σύντομος δρόμος, που αφήνει έξω το εμπορικό κέντρο της πόλης και που αν επιλέγανε να κινηθούνε ανάποδα, από τον χώρο της πρώην συναγωγής προς π.χ. τον Σ.Σ. Σταθμό της πόλης θα αφήνανε τελείως έξω την πόλη, αντ’ αυτού η πορεία έγινε ένα με την πόλη, έκοψε την κυκλοφορία και κανένας δεν βγήκε να παραπονεθεί.
Η πορεία, σαν εκδήλωση μνήμης, ξεκίνησε το 1981 με 30 άτομα. Ιδιώτες, ένα γκρουπ πολιτών με πρωτοστατούσα μια εβραία που γεννήθηκε στην Βρέμη, γλύτωσε από το Ολοκαύτωμα και με πολίτες του Oldenburg ξεκίνησε την όλη προσπάθεια, την δεύτερη χρονιά ήταν 60 άτομα, το 1986 120 άτομα, το 1989 είναι η πρώτη αναφορά σε συμμετοχή του Δήμου, 8 χρόνια αργότερα. Από το 2001 εμφανίζεται ενεργά η συμμετοχή των σχολείων. Ναι, τους πήρε χρόνια, όμως δεν χρειάστηκε να αλλάξει η διοίκηση ενός Δήμου για να τολμήσουν κάποιοι να κάνουν κάτι. Ο δε Δήμαρχος δεν χρειάζεται να ασχοληθεί ιδιαίτερα και ούτε χρειάζεται να φορά κιπά προκειμένου να δείξει σεβασμό προς την κοινότητα και φυσικά δεν γίνεται ούτε αντικείμενο λατρείας ή μίσους γι αυτό.
Πρόκειται για μια εκδήλωση για τους 350 εβραίους που ζούσαν στο Oldenburg το 1933 και από τους οποίους οι 130 δολοφονήθηκαν από τους Ναζί, για 130 άτομα ούτε το 40%, δεν μιλάμε για κοντά 50.000 ανθρώπους, το 98% της θρησκευτικής αυτής ομάδας της πόλης. Μια εκδήλωση που την ξεκινήσανε λίγα άτομα και που παραδώσανε την οργάνωσή της στα παιδιά. Που δεν ντρέπονται να περάσουν από το κέντρο της πόλης, που ο Δήμαρχος είναι απλά καλεσμένος και όχι ο διοργανωτής. Που δεν ντρέπονται να εκφράζουν την ντροπή τους αν και γεννηθήκανε στο τέλος της δεκαετίας του 90, που κάποιοι από αυτούς είναι παιδιά μεταναστών και που συμμετέχουν στην κοινή εκδήλωση μνήμης.
Διαβάζω σήμερα στο site του Χρήστου Μάτη ότι η δεν αισθάνεται ότι θα πρέπει να ντρέπεται για τίποτα. Η οικογένειά του δεν ήταν εδώ όταν έγινε το κακό, αυτός δεν ήταν εδώ. Οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης σήμερα, δεν ήταν κάτοικοι της πόλης όταν καταστράφηκε από τις αρχές της πόλης και τους Γερμανούς, το νεκροταφείο, όταν στάλθηκαν για σφαγή στο Άουσβιτς. Δεν υπάρχει λόγος να ντρέπεται γιατί δεν έχει συγγενή δοσίλογο ή μεσεγγυούχο ή έστω κάτοικο της πόλης εκείνη την εποχή. Δεν ντρέπεται γιατί το 2012 είχε προτείνει να γίνει συνέδριο για να τα πούμε με ονοματεπώνυμα ποιοι φταίνε Δεν ντρέπεται γιατί δεν υπάρχει συλλογική ευθύνη.
Την άποψή του είμαι σίγουρος, βλέποντας και άλλες αντιδράσεις, την συμμερίζονται πολλοί συμπολίτες του και δεν λέω μου γιατί δυστυχώς δεν είμαι κομμάτι της πόλης πια. Όμως βλέποντας το παράδειγμα του Oldenburg λέω ότι ναι θα έπρεπε να ντρέπεται και ο κ. Μάτης και εγώ και όλοι μας. Στο Oldenburg δεν περίμενε κανένας να αποφασίσει η δημοτική αρχή. Δεν περίμενε να βρει λεφτά για να κάνει συνέδριο και να καλέσει καθηγητές για να μας δώσουν ονοματεπώνυμα. Μαζεύτηκε μια ομάδα και αποφάσισε να ξεκινήσει κάθε χρόνο μια πορεία. Τριάντα άτομα, τριάντα άτομα που στην Θεσσαλονίκη δεν βρέθηκαν ποτέ. Και εγώ διάβασα τον Νεχαμά, την Μόλχο και τον Μαζάουερ και έχω φίλο εβραίο. Όλα τα παραπάνω δεν με κάνουν να μην αισθάνομαι ντροπή, δεν μου δίνουν άφεση αμαρτιών και ας έχω έρθει στην Θεσσαλονίκη το 1972. Και ας μην έχω συγγενείς μεσεγγυούχους ή συνεργάτες των Γερμανών. Και ας έχω μιλήσει δημόσια για το θέμα, από την εποχή που είχα δημόσιο βήμα. Η ντροπή δεν είναι μόνο για τις πράξεις όσων ενεργά αναμείχθηκαν στην τραγωδία των εβραίων Θεσσαλονικιών, η ντροπή είναι στην δημόσια σιωπή που ακολούθησε. Σιωπή που χρειάστηκε κοντά 70 χρόνια για να μπει στην καθημερινή κουβέντα μας και τις περισσότερες φορές με λάθος τρόπο.
Αισθάνομαι ντροπή για λογαριασμό των συμπολιτών μου που σήμερα πιθανόν να είναι ταγοί της πόλης και τότε να ήταν οι κολλητοί των Γερμανών. Αισθάνομαι ντροπή γιατί ούτε ένας μας, οργανωμένος σε κόμματα, ή όχι, χριστιανός ή εβραίος ή οτιδήποτε άλλο, γέννημα θρέμμα της πόλης ή μέτοικος δεν σκέφτηκε να κάνει κάτι, μια εκδήλωση με 5 φίλους, για να τιμήσει την μνήμη 50.000 ανθρώπων. Αισθάνομαι ντροπή γιατί η πορεία δεν γίνεται μέσα από την Εγνατία, ντροπή γιατί η εκκλησία απέχει, ντροπή γιατί χρειαστήκαμε 70 χρόνια για ν αρχίσουμε να ψελλίζουμε για το θέμα, ντροπή γιατί καταστρέψαμε ένα νεκροταφείο, πάνω του χτίσαμε ένα Πανεπιστήμιο και θυμηθήκαμε 70 χρόνια μετά να το παραδεχτούμε. Αισθάνομαι ντροπή, γι’ αυτούς . που νομίζουν ότι ντροπή μπορεί να αισθάνονται μόνο οι φιλο-εβραίοι ή μόνο οι οπαδοί του Μπουτάρη επειδή η οικογένειά του έχει παρουσία στην πόλη πολύ πριν την απελευθέρωση.
Αισθάνομαι ντροπή για τους πρώην συμπολίτες μου που δηλώνουν ότι δεν ντρέπονται
November 12, 2014 - 9:49 am
Σέβομαι όσους αισθάνονται ντροπή, αλλά δεν υιοθετώ μια τέτοια στάση για μένα τον ίδιο. Μια ζωή θυμάμαι τον εαυτό μου “απέναντι” στις ελίτ και στις πλειοψηφίες της πόλης (στην οποία ήρθα το 1979) – πάει πολύ τώρα να μου ζητάνε αυτοί να ντρέπομαι… για λογαριασμό τους. ΥΓ. Για τα υπολλείμματα του Εβραϊκού νεκροταφείου στην Πανεπιστημιούπολη έχουν ανέβει αρκετά ποστ (και φωτογραφίες) στην καλύβα. Ένα μάλιστα απ’ αυτά είναι γραμμένο από επαγγελματία (τώρα, φοιτητή τότε) αρχαιολόγο.
November 12, 2014 - 10:50 am
Αγαπητέ Πάνο, γνωρίζω τα ποστ σου και όπως έγραψα στο κείμενο και εγώ έχω μιλήσει όπως και κάποιοι άλλοι πριν από σένα και μένα στο Agitprop. Όμως το ότι μιλήσαμε “στους φίλους μας” δεν είναι το ίδιο με το να κάναμε κάτι. Περιγράφω μια κατάσταση στην πόλη που ζω σήμερα και γράφω πως ξεκίνησε το 1981 και ντρέπομαι που δεν μπορέσαμε να κάνουμε κάτι εμείς που αρκεστήκαμε απλά να γράψουμε κάτι στα blog μας. Ντρέπομαι ακόμα και τώρα που κάτι ξεκίνησε να γίνεται, γινεται έτσι ώστε να μην ενοχλήσει, ντρέπομαι που αντί η συζήτηση να περιστρέφεται γύρω από την πιο ανοιχτή δαχείριση του θέματος, εμείς συζητάμε για το αν ντρεπόμαστε ή όχι. Με ενοχλεί που το επίκεντρο αυτής της συζήτησης, για αρκετούς, είναι μικροπολιτικά παιχνίδια. Το θέμα είναι μεγαλύτερο από κάθε πρόσωπο.
Όμως η ντροπή είναι κάτι προσωπικό και δεν επιβάλλετε.
November 13, 2014 - 10:32 am
Eτσι ειναι Πανο!Η ντροπη ειναι ολη δικη τους!!!!,Παντα αποτελεσαν την Ελιτ αυτης της πολης αλλα και τωρα σ’ αυτην την δυσκολη στιγμη θρασυδειλα θελουν να δειξουν υπεροχη!!.Θελουν να ειναι και μονοι τους.Πολλες φορες προσφερθηκα για βοηθεια αλλα δεν θελουν .Μονοι τους κλεινονται μονοι τους προδονονται , Εναι ντροπη δικη τους τωρα να ακολουθουν εναν μωροφιλοδοξο ματαιοδοξο κια μικροσυμφεροντολογο γερο μεσα στην κριση ενω ο λαος ψαχνει στα σκουπιδια και πρεπει να βοηθησουν .Θα το μετανοιωσουν καποτε.Που ηταν ολοι αυτοι οταν ο καημενος ο Νικος Πανταζοπουλος αγωνιζονταν με νυχια και με δοντια να σωσει τον παλαιοεβραικο ταφο στα θεμελια του κτιριου διοικησης του ΑΠΘ την δεκαετια του ’80!!!???ΑΙΔΩΣ !!!ΑΙΔΩΣ!!!
November 13, 2014 - 10:53 am
Αναρωτιέμαι αν έστω και ένας σας διάβασε τον λόγο, ή απλά σας ενδιαφέρει να ενδιαφέρει να είστε απέναντι;
“Αν λοιπόν για εμάς, τους Θεσσαλονικείς μη Εβραίους, είναι τελικά αδύνατο να φανταστούμε τον πόνο των δικών μας Εβραίων, ίσως έχει έρθει επιτέλους η στιγμή να ψελίσουμε ότι και για τους Εβραίους συμπολίτες μας είναι πλέον αδύνατο να φανταστούν την ντροπή μας. Η πόλη της Θεσσαλονίκης άργησε αδικαιολόγητα πολύ να σπάσει τη σιωπή της και να αρχίσει να μνημονεύει την πιο ζοφερή στιγμή της ιστορίας της. Σήμερα όμως μπορεί να λέει ότι ντρέπεται για αυτή την άδικη και ένοχη σιωπή. Ντρέπεται για όσους δοσίλογους Θεσσαλονικείς συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, για όσους γείτονες καταχράστηκαν περιουσίες, για όσους πρόδωσαν εκείνους που προσπάθησαν να διαφύγουν. Κυρίως, ντρέπεται για τις αρχές της πόλης: για το δήμαρχο και το Γενικό Διοικητή που συμφώνησαν αδιαμαρτύρητα να καταστρέψουν οι εργάτες του δήμου εν μία νυκτί 500 χρόνια μνήμης, και να μετατρέψουν το μεγαλύτερο εβραϊκό νεκροταφείο της Ευρώπης σε έναν κρανίου τόπο. Ντρέπεται για τον έφορο της αρχαιολογικής υπηρεσίας που «εξεπλάγη» όταν το 1946 η εβραϊκή κοινότητα διαμαρτυρήθηκε για τη χρήση των επιτύμβιων πλακών ως οικοδομικού υλικού για την ανοικοδόμηση του ναού του Αγίου Δημητρίου. Και ντρέπεται για εκείνους τους πρυτάνεις που μετά τον πόλεμο έχτισαν την πανεπιστημιούπολη δίπλα και πάνω στα κατεστραμμένα μνήματα χωρίς να στήσουν μια αναθηματική πλάκα. Δεν έχει νόημα να απολογούμαστε εμείς σήμερα για τις πράξεις τους –η ευθύνη ούτε συλλογική είναι ούτε και μεταβιβάζεται. Αναγνωρίζουμε ωστόσο ότι οι θεσμοί που εκπροσωπούμε (αλλά και αποδεχόμαστε να μας εκπροσωπούν), δεν γεννήθηκαν χτες. Έχουν από πίσω τους μια ιστορία, είναι φορείς μνήμης με συνέχεια στο χρόνο. Αναγνωρίζουμε δηλαδή ότι η απώλεια των 56.000 Εβραίων Θεσσαλονικέων είναι απώλεια για όλους μας –Χριστιανούς, Εβραίους και Μουσουλμάνους, άθεους και αγνωστικιστές. Είναι απώλεια για εκείνους που έζησαν αλλά και για όλους εκείνους που θα ζήσουν εδώ μετά από εμάς. Το Ολοκαύτωμα δεν σφράγισε μόνο το παρελθόν της πόλης μας, αλλά έκανε κάτι χειρότερο: της έκλεψε το μέλλον. Ποιος αμφιβάλλει ότι μια Θεσσαλονίκη μητέρα-πατρίδα μιας ανθούσας και κοσμοπολίτικης εβραϊκής κοινότητας θα ήταν μια άλλη πόλη; Επειδή λοιπόν η απώλεια είναι τελικά δική μας, η μνήμη του Ολοκαυτώματος δεν αφορά μόνο την εβραϊκή κοινότητα αλλά όλους εμάς. Μας αφορά ως Θεσσαλονικείς, ως Έλληνες και Ευρωπαίους. Αποκαθιστά τους δεσμούς μας με την πόλη και συμβάλει στην ανθρωπιά μας”
Το ίδιο δεν λέτε;