Εκκλησία και Αριστερά

Πέντε παρά δέκα, ακόμη σχεδόν έρημη η αίθουσα τελετών της παλιάς φιλοσοφικής του ΑΠΘ. Εγώ και κάνα-δυο άλλοι. Που συζητούσαν έντονα. Για τη σωτηρία: «Αφού ήρθαμε που ήρθαμε εδώ πέρα, ας κάνουμε και μια προσευχή μπας και σωθούμε».
Ναι, μπας και σωθεί η ομάδα. Διότι ποδοσφαιρικού περιεχομένου ήτο η συζήτησις, που προσπάθησα ειλικρινά να μην κρυφακούσω. Πάνω απ’ όλα η παραμονή στη Σούπερ Λιγκ, του Κυρίου δεηθώμεν.

Αργότερα, όταν ξάφνου είχε γεμίσει η αίθουσα, η συζήτηση γύρισε στην πολιτική, όπως ταίριαζε στο θέμα της διημερίδος που διοργάνωσε η Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ: «Εκκλησία και Αριστερά». Ναι, τα γέλια πολλών φίλων μου αντηχούν ακόμη στα αυτιά μου. Εμένα μου φάνηκε ενδιαφέρον, για αυτό προσπάθησα να πάω, κοτζάμ κοπάνα έκανα από το σεμινάριο directory, για να ακούσω περισσότερα περί του «σύγχρονου λόγου της Εκκλησίας και της Αριστεράς – Από τη συγκρουσιακή στη συνεργατική ρητορική», με συντονιστή το δημοσιογράφο Βασίλη Κεχαγιά (ο οποίος ήταν άψογος στην τέχνη της λακωνικότητας) , τον μητροπολίτη Γόρτυνος κ.κ. Ιερεμία (Καθηγητή Ε.Κ.Π.Α.), τον Νικόλα Σεβαστάκη (Αν. Καθηγητή Α.Π.Θ.), τον μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου κ.κ. Ανδρέα (καθηγητή Α.Π.Θ.) και τον Ανδρέα Καρίτζη (δρα Φιλοσοφίας – Μέλος Κ.Ε. του ΣΥ.ΡΙΖ.Α.).

Κυριαρχεί ο ΣΥΡΙΖΑ στην πολιτική σκηνή του τόπου, σχεδόν ένα χρόνο τώρα, είτε θετικά είτε αρνητικά. Με τίποτα δεν θα ήθελα να είμαι συριζαίος, σ’ ευχαριστώ Θε μου, που δεν είμαι. Τα ακούει απ’ αριστερά, τ’ ακούει από δεξιά, τα ακούει στερεοφωνικά. Είναι θύλακας τρομοκρατίας, είναι κόμμα νοικοκυραίων. Διάλεξε και πάρε. Είναι αναρχικοί, είναι πασόκοι. Διάλεξε και πάρε. Θα μας σώσει, θα μας καταστρέψει, διάλεξε και πάρε.

Αλλά κι αυτός δεν έχει κάτσει τον κώλο του χάμω. Λίγο το πάει απ’ εδώ, λίγο απ’ εκεί. Πότε έτσι, πότε γιουβέτσι. Θέλει να κυβερνήσει, αυτό πλέον είναι δεδηλωμένο. Κάνει καλά; Τι να σου πω; Καλό είναι να μη μας μένουν απωθημένα.

Κι η εκκλησία; Τι δουλειά είχε να κάθεται επί δύο ημέρες να ακούει αριστερούς, συριζαίους και μη; Ένας φίλος, που ξέρει απ’ αυτά, μού είπε ότι και η εκκλησία ψάχνεται. Ψάχνει να βρει το στίγμα της, την ταυτότητά της. Από τότε που πέθανε ο Χριστόδουλος. Παίζει προφανώς καθυστερήσεις στον αναπόφευκτο διαχωρισμό κράτους – εκκλησίας, που κάποτε θα έρθει, (αλλά όχι επί δικής μας αρχιεπισκοπής). Και για αυτό κάθονται να ακούσουν τον κάθε συριζαίο, πού ξες; Μπορεί να κυβερνά του χρόνου.

Ο διακριτικός συντονιστής της συζήτησης, Βασίλης Κεχαγιάς, προλογίζοντας, θυμήθηκε τον Γκαμπριέλ Μαρσέλ και τα λόγια του ότι «οι αριστεροί θυσιάζονται όπως οι χριστιανοί χωρίς να έχουν μεταφυσικές προσδοκίες». Να μία πρώτη σύγκλιση αριστεράς-εκκλησίας. Διότι εντέλει το ζητούμενο της συζήτησης, κι αυτό φάνηκε από πολύ νωρίς, δεν ήταν η εκατέρωθεν κριτική, αλλά η αναζήτηση δεσμών, κοινών τόπων, κοινών στόχων.

Ο πρώτος ομιλητής, μητροπολίτης Γόρτυνος κ.κ. Ιερεμίας τόνισε πως η εκκλησία δεν εμπλέκεται με κανένα κόμμα, αλλά δεν τα αποκρούει κιόλας, τα θεωρεί ανθρώπινα πράγματα, που αγωνίζονται για μια καλύτερη κοινωνία. Τα αντιμετωπίζει με σεβασμό. Ωστόσο η εκκλησία δεν ενδιαφέρεται για τα εγκόσμια. Στο παρελθόν, είπε, μας έχουν κατηγορήσει ότι ενδιαφερόμαστε μόνο για τους απερχόμενους, ενώ οι πολιτικοί μόνο για τους ερχόμενους. Η εκκλησία, συνέχισε, βλέπει ψυχοσωματικά τον άνθρωπο, αν τον έβλεπε μόνο σωματικά θα συνιστούσε αίρεση, κάπου εδώ διέκοψε και σε άπταιστα αγγλικά είπε “Ι would like a glass of water please”, εγώ έσκασα στα γέλια, για τους άλλους δεν γνωρίζω. Για τον κύριο Ιερεμία, η Αριστερά επιθυμεί τα επίγεια αγαθά άνευ θεού ή τέλος πάντων αδιαφορώντας για τον Θεό, ενώ η εκκλησία θεωρεί μια τέτοια ζωή άνευ νοήματος, τη θεωρεί… «boring μια τέτοια ζωή». Στη συνέχεια ξέφυγε σε θεολογικά μονοπάτια, που δυσκολεύτηκα να τον ακολουθήσω. Τον ξαναβρήκα όταν είπε «αφήστε τα χέρια να γίνουν αγκαλιά, μακριά από μαχαίρια, μακριά από σπαθιά». Και πέταξε μιαν μπηχτή προς τ’ αριστερά: «Αν μπορούν τ’ αριστερά κόμματα, ας μας παρουσιάσουν μια τέτοια κοινωνία. Συγκλίνουμε με την αριστερά στον κοινοβιακό λόγο, αλλά εμείς τη θέλουμε με το λόγο του Θεού, ενώ για την αριστερά όπου δεν περνά ο λόγος της περνάει η ράβδος της μέσω της εξέγερσης».

Αξίζει ωστόσο να σταθούμε στο εξής που είπε: «ο πλούσιος στην πατερική διδασκαλία παρουσιάζεται συχνά ως άρπαγας. Με το ευαγγέλιο κανείς δεν μπορεί να γίνει πλούσιος. Καλούμε την αριστερά να απολαύσει την Αγία Γραφή και να εμπνευστεί απ’ αυτήν στους αγώνες της. Η εκκλησία δεν θεωρεί τον άνθρωπο παραγωγικό μέσο αποκλειστικά. Όπως είπε κι ο Λεχ Βαλέσα, ο χωρίς θεό άνθρωπος είναι επικίνδυνος».

Καθώς τον ακούω, συνειδητοποιώ πόσο ξένος ηχεί στα αυτιά μου ο λόγος του, έχει ένα ύφος ιεροκήρυκα και μηδαμινή αίσθηση του χρόνου. Κακός ρήτορας. Χειροκροτήματα.

Ο Νικόλας Σεβαστάκης, επόμενος ομιλητής, είχε τον άχαρο ρόλο να προσγειώσει την κουβέντα μετά απ’ αυτά τα θεολογικά και βιβλικά περάσματα σε θέματα αμιγώς ιστορικά, ιδεολογικά, κοινωνικά. Αρχικά μού φάνηκε πώς χάθηκε σε εξεζητημένες αναφορές, σχετικά με τη σημασία του χριστιανισμού στη νεωτερικότητα. Ξανασυναντηθήκαμε όταν αναφέρθηκε στον πυρήνα του χριστιανισμού, την ισότητα, τη φιλαλληλία. Όμως, σύμφωνα με τον Σεβαστάκη, η σχέση Εκκλησίας-Αριστεράς είναι περίπλοκη. Υπήρξε και υπάρχει στην εκκλησία πνεύμα αντιδιαφωτιστικό, έχει συμμαχήσει με τις αντιδραστικές ελίτ. Η εκκλησία φοβούμενη τις ηθικές και όχι μόνο αλλαγές της νεωτερικότητας έχει έρθει σε αντίθεση με το επαναστατικό πνεύμα του διαφωτισμού. Απ’ την άλλη στους κόλπους της αριστεράς αναπτύχθηκε ένας μονοκόμματος αντικληρικαλισμός, καθώς η εκκλησία ταυτίστηκε με την πλουτοκρατία και συχνά συστρατεύτηκε ιδεολογικά με την συντήρηση. Ωστόσο η αριστερά αδυνατούσε να κατανοήσει τον λατρευτικό μυστικισμό. Σήμερα, σύμφωνα με τον Σεβαστάκη, βρίσκεται στο επίκεντρο η έννοια της αξιοπρέπειας, υλικής αλλά και μεταϋλικής. Η αριστερά δεν πρέπει να υποτιμά τις πνευματικές διαστάσεις της κρίσης. Όμως και από την άλλη πλευρά είναι λανθασμένη η ρητορική που αποσυσχετίζει τη κρίση των αξιών από αυτήν των υλικών αγαθών. Υπάρχουν, είπε, δρόμοι συνεργασίας Εκκλησίας και Αριστεράς σε ζητήματα κοινωνικής αλληλεγγύης. Δεν είναι προαπαιτούμενο ούτε η αριστερά να αποκτήσει πίστη, ούτε η εκκλησία να γίνει αριστερή.

Με το τέλος της, για να λέμε την αλήθεια, πυκνής ομιλίας του Νικόλα Σεβαστάκη, και πριν πάρει το λόγο ο επόμενος ιερωμένος νιώθω σαν να παρευρίσκομαι σε ένα κουραστικό λεκτικό πινγκ πονγκ μεταξύ παπάδων και αριστερών. Παράλληλοι μονόλογοι, σε φάση.

Ο επόμενος ομιλητής, μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου κ.κ. Ανδρέας, να το ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι τουλάχιστον εμένα, με κούρασε. Τράβηξε πολύ σε μάκρος η ομιλία του, ξεπερνώντας κατά πολύ τον προκαθορισμένο χρόνο. Όταν μάλιστα τού έγινε για πολλοστή φορά παρατήρηση από τον συντονιστή να συντομεύει, είπε το αμίμητο: «ε, εντάξει άλλες δύο σελίδες(!) έχω μόνο, τι; να μην τις διαβάσω;»

Στην εισήγησή του ο κ.κ. Ανδρέας προχώρησε σε μια επισκόπηση των σχέσεων εκκλησίας και αριστεράς κατά τον 20ό και 21ο αιώνα. Στην αρχή τον είχα χάσει όταν έλεγε διάφορα περί αγίου πνεύματος, προσευχής, τριαδικού θεού, ανθρώπινων παθών και ανθρώπινης κοινωνίας, αλλά σύντομα τον αντιλήφθηκα όταν εξέφρασε ξεκάθαρα την αντίθεσή του στην προοπτική διαχωρισμού κράτους-εκκλησίας (ένα γάντι που ουδείς εκ των αριστερών ομιλητών τόλμησε να σηκώσει), κατηγορώντας την αριστερά μάλιστα ως συνυπεύθυνη κατά το παρελθόν για τα αντιθρησκευτικά ρεύματα που παρουσιάστηκαν. Για τον κ.κ. Ανδρέα ωστόσο ο συνδυασμός «χριστιανός-αριστερός» δεν είναι απίθανος. Έδωσε μάλιστα πλείστα παραδείγματα αριστερών χριστιανών στην Ελλάδα από το 1922 έως και σήμερα φθάνοντας μέχρι τη νεοορθοδοξία των Ζουράρι – Μοσκώφ. Κακώς, σύμφωνα με τον ομιλητή, η αριστερά στο όνομα του πολυπολιτισμού έχει συμπαραταχθεί στο αντιθρησκευτικό ρεύμα συνηγορώντας στον εξοβελισμό της θρησκείας από σχολεία και κράτος γενικότερα. Για να καταλάβει το αδιέξοδό της η αριστερά, αρκεί να σκεφτεί πως ο διαφωτισμός με τον εθνοκρατισμό, που συχνά επικαλείται, δεν έχουν κατορθώσει να λύσουν το μείζον πρόβλημα της εξαθλίωσης των εργατών. Άτσα κριτική από τα αριστερά ο πάτερ!

Καθώς οι ομιλίες διαδέχονται η μία την άλλη είναι φανερό ότι οι ιερωμένοι είναι στο κόσμο τους, λένε λίγο πολύ αυτά που πάντα έλεγαν, δίχως την παραμικρή επιθυμία υποχώρησης, ενώ αντίθετα οι εκπρόσωποι της Αριστεράς ψάχνουν περισσότερο να βρουν διαύλους επικοινωνίας. Στο τέλος θα φανεί ποιανού τακτική είναι περισσότερο αποδοτική, στο συγκεκριμένο κοινό τουλάχιστον, που το κρίνω μεικτό: κάθε καρυδιάς καρύδι.

Ο Ανδρέας Καρίτζης, μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ, μίλησε καθιστός, δεν ανέβηκε στο βήμα, που στα δικά μου μάτια τουλάχιστον μετράει θετικά. Η ομιλία του ήταν αποκλειστικά επικεντρωμένη στην κρίση που βιώνουμε σήμερα. Ελάχιστες φορές ανέφερε τη λέξη εκκλησία, εντούτοις η δική του ομιλία ήταν περισσότερο εντός θέματος από όλες τις άλλες. Παρά τον έμφυτο κυνισμό μου, παρασύρθηκα αρκετές φορές και είπα μέσα μου «καλά τα λέει ο άτιμος». Η ομιλία του ήταν μια φουλ επίθεση στο νεοφιλελευθερισμό. Σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη θεωρία, οι άνθρωποι είναι προβληματικοί, για το λόγο αυτό ο νεοφιλελευθερισμός θα φτιάξει ένα νέο μοντέλο ανθρώπου που θα ζει μια ήσυχη ζωή σύμφωνα με όσα επιτάσσει η αγορά εργασίας. Οι άνθρωποι χάριν του οικονομικού ανταγωνισμού πρέπει να απεκδυθούν τις ανθρωπολογικές ποιότητές τους. Δικαιώματα, πολιτικά, ανθρώπινα και τα λοιπά, θα έχει μόνο ο άνθρωπος ως κάτοχος κεφαλαίου, δηλαδή ο άνθρωπος-επιχειρηματίας.

Σύμφωνα με τον Καρίτζη, έτσι όπως είναι σήμερα τα πράγματα, οι περισσότεροι θα ζήσουμε μια ζωή αναξιοπρεπή, καθώς ο άνθρωπος, η κοινωνία, η ζωή η ίδια τίθενται σε κίνδυνο. Βιώνουμε την πλήρη απαξίωση της συλλογικής ύπαρξης και το τραγικό είναι ότι βρίσκονται συνάνθρωποί μας, κοινωνίες ολόκληρες, που τα δικαιολογούν όλα αυτά. Κάποιοι έχουν επιλέξει να συμπορεύονται με τους ισχυρούς. Το δίκιο όμως, που επικαλείται η αριστερά, η αγάπη, που επικαλείται η χριστιανική πίστη, θα πρέπει να ισχύουν για όλους, π.χ. είτε για Έλληνες είτε για μετανάστες.

Σε αυτούς τους ζόρικους καιρούς, συνέχισε ο Καρίτζης, η αριστερά έχει κάνει τις επιλογές της, όμως γνωρίζει ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνη της, χρειάζεται όλη την κοινωνία, κάθε διαθέσιμο αξιακό απόθεμα με επίκεντρο τον άνθρωπο. Τέτοιου είδους αποθέματα μπορεί να υπάρχουν σε θεσμούς διαφορετικούς μεταξύ τους, που ίσως και να έχουν συγκρουστεί κατά το παρελθόν. Το επείγον της σημερινής κατάστασης απαιτεί κοινές δράσεις ενάντια στον κοινό εχθρό, ειδάλλως αυτός θα μας σαρώσει όλους. Ο άνθρωπος άλλωστε παραμένει η απάντηση σε όλα τα ερωτήματα. Κι αν η ρέπουσα προς τον τεχνοκρατισμό αριστερά στερείται συναισθηματισμού, μη γνωρίζοντας πώς να φέρει την αγάπη στο επίκεντρο της σκέψης της, ο χριστιανισμός μπορεί να προσφέρει αυτή τη συναισθηματική διάσταση.

Τέλος ομιλίας. Παρατεταμένα χειροκροτήματα για τον Καρίτζη, ο οποίος μάλλον τους κέρδισε όλους, πιστούς και άπιστους, αριστερούς και χριστιανούς. Ο καπιταλισμός είναι άθεος, ο ανθρωπισμός είναι ιερός, όπως είπε και μια κυρία από το κοινό σχολιάζοντας την ομιλία Καρίτζη.

Εγώ έφυγα προβληματισμένος. Περιζήτητη νύφη η εκκλησία, όλοι διεκδικούν τις ψήφους των πιστών της; Πρόκειται για πολιτικά τερτίπια του ΣΥΡΙΖΑ; Μήπως οι περιστάσεις απαιτούν τέτοια ανοίγματα. Ας αποφασίσει ο καθένας. Πάντως, δίκιο είχε ένας νεαρός από το κοινό, μάλλον όχι αριστερός, μάλλον χριστιανός, ο οποίος σχολίασε πως περίσσευμα αγάπης δεν διέθετε σήμερα η εκκλησία αλλά η αριστερά.

ΥΓ Ενα για την ώρα άλυτο πρόβλημα δεν επιτρέπει το ανέβασμα του βίντεο με την ομιλία του μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου, τρίτου ομιλητή.

(ο Χέμινγούεη έλεγε: write drunk, edit sober)