Οι δημότες ξεναγούνται στην πόλη τους: O Εβραϊκός περίπατος

Ο ερχομός Μπουτάρη στην δημαρχία επέτρεψε σε ορισμένες διαφορετικές αντιλήψεις να εκφρασθούν και αποτέλεσμα υπήρξε τόσο η τεράστια αύξηση του αριθμού των ξένων τουριστών με ιστορικούς δεσμούς στην πόλη, (32.000 Τούρκοι, 44.000 Ισραηλινοί και άγνωστος αριθμός αλλοδαπών Εβραίων), όσο και η πραγματοποίηση αξιόλογων πρωτοβουλιών όπως η διοργάνωση πολιτιστικών περιπάτων από την 1η Δημοτική Κοινότητα με σκοπό τη “[…]γνωριμία των δημοτών με τον πολιτιστικό πλούτο και την ιστορία της πόλης τους, με τη βοήθεια έμπειρων και εξειδικευμένων ξεναγών“. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία διαφημίστηκε επαρκώς και περιελάμβανε ένα Ρωμαϊκό περίπατο με 8 επαναλήψεις, ένα Βυζαντινό με 11, ένα Οθωμανικό με 2 και ένα Εβραϊκό με 2 – το πρόγραμμα μπορεί να το βρει κάποιος εδώ, ενώ το περιεχόμενο των ξεναγήσεων εδώ. Η πρωτοβουλία κρίνεται ως απολύτως θετική γιατί πρώτη φορά ο Δήμος ασχολήθηκε με την ιστορία της πόλης ως ένα ενιαίο σύνολο και αξίζουν συγχαρητήρια στον εμπνευστή της.

Στην είσοδο της συναγωγής Γιαντ Λεζικαρόν περίπου 80 άτομα έδωσαν το παρόν

Οπότε το Σάββατο 19 Οκτωβρίου βρέθηκα στα Λουλουδάδικα με σκοπό να παρακολουθήσω τον Εβραϊκό περίπατο. Δυστυχώς η επιλογή της ημέρας του Σαββάτου ως ημέρας διεξαγωγής των εβραϊκών περιπάτων δεν ήταν επιτυχημένη γιατί όπως είναι γνωστό το Σάββατο είναι το εβραϊκό Σαμπάτ όταν και όλοι οι εβραϊκοί οργανισμοί είναι κλειστοί και υπάρχουν περιορισμοί δραστηριοτήτων. Γνωρίζω οτι αφού είχε βγει το πρόγραμμα επικοινώνησαν με την Ισραηλιτική Κοινότητα η οποία τους ενημέρωσε για το γεγονός οτι το Σάββατο γίνεται κανονικά η πρωινή λειτουργία, (Σαχρίτ), στην μικρή συναγωγή και το Εβραϊκό Μουσείο είναι κλειστό. Δυστυχώς η διοργάνωση θεώρησε πηγή αδιαλλαξίας το γεγονός οτι η Κοινότητα δεν υποχρέωσε τους υπαλλήλους του Μουσείου σε άμισθες υπερωρίες ή οτι αρνήθηκε να αλλάξει την ώρα λειτουργίας αντί να αναγνωρίσει οτι πριν προχωρήσει σε προγραμματισμό θα έπρεπε τουλάχιστον να ελέγξει με τους ενδιαφερόμενους τόπους την διαθεσιμότητα τους.

Στο τόπο συνάντησης μέτρησα περίπου 80 άτομα, περισσότερα από τα προγραμματισμένα 30 δείγμα της απήχησης της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας. Μπροστά από τα κατάστημα φωτογραφικών Κούνιο η νεαρή ξεναγός ξεκίνησε με λίγα λόγια για την ευρύτερη παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη και το Γιαχουντί Χαμάμ μπροστά στο οποίο βρισκόμασταν, (το οποίο ειρήσθω εν παρόδω δεν έχει κάποια σχέση με τους Εβραίους πέρα από ότι ονομάζεται Γιαχουντί/Εβραϊκο λόγω ότι είναι μέσα σε μια εβραϊκή συνοικία).

Στη συνέχεια προχωρήσαμε στη μικρή συναγωγή, τη Γιαντ Λεζικαρόν, η οποία βρίσκεται στο μέγαρο που στεγάζει τα γραφεία διοίκησης της ΙΚΘ, τις Λέσχες της και τη Ladino Society – ευτυχώς το σαχρίτ/πρωινές προσευχές είχαν τελειώσει και ο ραβίνος περίμενε την άφιξη μας. Αν και κανονικά μπορούσαν να εισέλθουν μόνο τα 40 άτομα που είχαν δηλώσει συμμετοχή στο Δήμο, τελικά μόνο 20 εμφανίστηκαν οπότε η ασφάλεια έδωσε άδεια να μπουν όλοι μαζί. Εκεί μίλησε ο ραβίνος Σιτρίτ για τον Εβραϊσμό γενικότερα, δυστυχώς σε αρκετά σπαστά ελληνικά μιας και ο ίδιος έχει έρθει σχετικά πρόσφατα από το Ισραήλ με σκοπό να καλύψει τη θέση ραβίνου στη κοινότητα. Επίσης οι ενδιαφερόμενοι δε μπόρεσαν να τραβήξουν φωτογραφίες από την όμορφη συναγωγή ακριβώς γιατί το Σαμπάτ δεν επιτρέπονται τέτοιες δραστηριότητες.

Citè Σαούλ - Η αυξημένη προσέλευση δεν επέτρεπε σε όλους να ακούνε καθαρά την ξεναγό

Στη συνέχεια προχωρήσαμε μέσω Στοάς Μοδιάνο, στη Στοά Σαούλ, στη Φράγκων, στα Λαδάδικα, στη πλ.Ελευθερίας και τελική κατάληξη στο Εβραϊκό Μουσείο στην Αγ.Μηνά που βέβαια ήταν κλειστό. Σε αντίθεση με το δημοσιευθέν πρόγραμμα ο περίπατος δε συμπεριλάμβανε εκδρομή με λεωφορείο στις Βίλες της Βασ.Ολγας και στο Γενί Τζαμί και στις, μάλλον επίμονες, αντιδράσεις των συμμετεχόντων η ξεναγός απάντησε ο,τι η 1η Δημοτική Κοινότητα δεν επιθυμούσε η ξενάγηση να βγει εκτός ορίων και δε γνωρίζει γιατί δημοσίευσαν και αυτό το κομμάτι.

Στα Λαδάδικα είχε πλεον αραιώσει το πλήθος στα 40 άτομα

Συνολικά η ξενάγηση ήταν ενδιαφέρουσα αν και δυστυχώς δεν ξέφυγε από τη στερεοτυπική εικόνα για την εβραϊκή θεσσαλονικιώτικη κοινότητα. Πλούσιοι έμποροι, μαγαζάτορες, εμπορικό πνεύμα και άλλα συμπαθητικά που βασίζονται περισσότερο στην εικόνα που θέλησαν να διαιωνίσουν οι σημερινοί χριστιανοί θεσσαλονικείς που ήρθαν μετά το ’50 στην πόλη, παρά οι ίδιοι χριστιανοί θεσσαλονικείς που έζησαν την ακμή της κοινότητας. Άλλωστε δεν υπήρξε καμιά αναφορά στην πολιτισμική παραγωγή ή στο δίκτυο κοινωνικού κράτους που μαζί με τις πολιτικές δομές κάνουν την πόλη τη πρώτη σύγχρονη εβραϊκή πόλη. Ούτε καν στην συνδικαλιστική ή αριστερή ιστορία παρά το γεγονός ότι κυρίως το εβραϊκό προλεταριάτο αποτέλεσε τη κοιτίδα της Αριστεράς στην Ελλάδα μέσω της Φενταρασιόν του Μπεναρόγια. Όλα αυτά όμως μοιάζουν λεπτομέρειες μπροστά σε ορισμένα λάθη που ακυρώνουν την όλη προσέγγιση όπως η αναφορά σε 11.000.000 νεκρούς Εβραίους στο Ολοκαύτωμα ή ότι το όνομα της πλατείας Ελευθερίας οφείλεται στην είσοδο του ελληνικού στρατού το 1912 – λάθη που κανονικά δε θα έπρεπε να γίνονται από κάθε θεσσαλονικιό, όχι από διπλωματούχο ξεναγό η οποία προετοιμάσθηκε για έναν εβραϊκό σαλονικιώτικο περίπατο. Λαθάκια όπως οτι το νεκροταφείο περιέχει τάφους από τον 2ο αιώνα ΚΕ και όχι από το 1492 τα θεωρώ ήσσονος σημασία.

Αυτός είναι ένας τόπος μνήμης; Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της ξεναγού, το ζιγκζαγκ ανάμεσα στα αυτοκίνητα και τα μαρσαρίσματα από τα παπάκια δεν αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον ξενάγησης ή σεβασμού των νεκρών της πόλης

Θα πρέπει να τονίσω ότι η προσέγγιση δεν οφείλεται σε κάποια κακή πρόθεση εκ μέρους της ξεναγού, πχ δεν είχε πρόβλημα να αναφερθεί στους 12.000 χριστιανούς μεσεγγυούχους που αποτέλεσαν την αφρόκρεμα των συνεργατών των Γερμανών, ένα δύσκολο θέμα στη σημερινή Θεσσαλονίκη. Ούτε δίστασε να αναφερθεί στο εβραϊκό νεκροταφείο που παρά τη δημοσιότητα των τελευταίων ετών, παραμένει άγνωστο στους χριστιανούς μεταπολεμικούς θεσσαλονικείς. Απλώς καταδεικνύει την απόλυτη έλλειψη γνώσης για την ιστορία της πόλης, γεγονός που διαπίστωσα ακόμα και στη συμμετοχή μου σε αντίστοιχη ξενάγηση που διοργάνωσε η ΙΚΘ για τα μέλη της και στην οποία μπορεί η ξεναγός να ήταν εμφανώς ενημερωμένη αλλά όχι σε επίπεδο που θα απαιτούσε η περίσταση. Η’ στην έλλειψη διαθέσιμων ξεναγών για την ξενάγηση των περίπου 600 συμμετεχόντων στο Συνέδριο Ευρωπαίων Εβραίων Φοιτητών “Summer U” φέτος το καλοκαίρι στη Χανιώτη Χαλκιδικής.

Στα θετικά θέλω να σημειώσω τη συμμετοχή τόσων πολλών δημοτών που αντιμετώπισαν την ξενάγηση ως ευκαιρία να μάθουν κάτι, παρά ως απλή βόλτα. Κυρίως είδα γυναίκες και από ότι έπιασα σε σκόρπιες κουβέντες οι περισσότερες ήταν φοιτήτριες και δασκάλες/καθηγήτριες, χωρίς όμως να ξεχνούμε αρκετούς μεγαλύτερης ηλικίας που είχαν κάποια επαφή με Εβραίους στο παρελθόν. Μέχρι και δυναμικές κομουνίστριες υπήρχαν που ρώτησαν έντονα γιατί δεν αναφέρθηκε η ξεναγός στον Μπεναρόγια και στις σχέσεις της κοινότητας με αυτόν μιας και “διαφωνούσαν στην οικονομική φιλοσοφία”, (προφανώς θεωρούσε και αυτή τους Εβραίους ως μια μονολιθική ύπαρξη στην οποία ο Μπεναρόγια ήταν η εξαίρεση – άλλωστε πρόσεξα ότι απογοητεύτηκε όταν την πληροφόρησα ότι μετανάστευσε στο Ισραήλ).

Το μόνο τελικό συμπέρασμα από μια τέτοια εκδήλωση είναι οτι η εξαιρετικά θετική διάθεση της δημαρχίας Μπουτάρη η οποία από ότι φαίνεται ανταποκρίνεται σε μια μεγάλη μερίδα θεσσαλονικέων ακυρώνεται από τα γνωστά προβλήματα των ελληνικών κρατικών δομών. Απουσία οργάνωσης που αντικατοπτρίζεται στο προγραμματισμό του Σαββάτου και αναντιστοιχία δημοσιευμένου προγράμματος με το πραγματοποιηθέν, απουσία υποδομών στο πρόσωπο της ανέτοιμης ξεναγού όπως και ο ανεπαρκής αριθμός ξεναγήσεων. Αν η Θεσσαλονίκη επιθυμεί όντως να ξεπεράσει το φράγμα των 100.000 Ισραηλινών τουριστών, δυνητικά ένα νούμερο εφικτό, πώς θα το καταφέρει; Ο ίδιος ο Μπουτάρης καλώς κάνει και επισκέπτεται Τουρκία/Ισραήλ και φροντίζει για απευθείας συνδέσεις Θεσσαλονίκης με Τελ Αβίβ. Από την στιγμή που θα τους φέρει εδώ όμως, που θα τους πάει όταν ο ίδιος ο Δήμος δε μπορεί να προσφέρει μια λίστα των σημείων εβραϊκού ενδιαφέροντος; Η ίδια η Ισραηλιτική Κοινότητα δεν ξεφεύγει αυτής της κριτικής αφού αποδεικνύεται ανέτοιμη για την ευκαιρία που της δίνεται – οφείλει άμεσα να προσαρμοσθεί διοργανώνοντας επαγγελματικές ημερίδες για τους ξεναγούς με κόστος τέτοιο που να καλυφθούν τα σχετικά έξοδα αλλά ταυτόχρονα να είναι προσβάσιμο στους ενδιαφερόμενους.

Στα θετικά επίσης κρατούμε την πρωτοβουλία που ανατρέπει μια πολιτική επιλογή δεκαετιών, όπως και την ανέλπιστη ανταπόκριση των δημοτών τόσο σε αριθμό, όσο και σε ουσιαστικό ενδιαφέρον. Γεγονός το οποίο πρέπει να οδηγήσει σε μια αναθεώρηση της δημόσιας εικόνας για το τι οι θεσσαλονικείς υποτίθεται και τι πραγματικά θέλουν. Επίσης στα θετικά κρατάμε οτι η στροφή του Δήμου σε νέες πηγές οικονομικής ανάπτυξης της πόλης δεν αναλώνεται σε συνεντεύξεις τύπου και ταξίδια αλλά εντάσσεται σε μια, ακόμα εμβρυική βέβαια, προσπάθεια αλλαγής προσανατολισμού της πόλης. Σε αντίθεση με τη διαδεδομένη άποψη οτι η Θεσσαλονίκη έχει παντελώς σκοτώσει το εβραϊκό παρελθόν της, ο γραφών γνωρίζει οτι ακόμα υπάρχει ακόμα και αν είναι κρυμμένο πίσω από σωρούς σκουπιδιών ή διαφημίσεις από σωβρακοφανέλες Μινέρβα στα εβραϊκά μνημεία της πόλης. Είναι στο χέρι του Δήμου, της Ισραηλιτικής Κοινότητας και των δημοτών η συγκεκριμένη εμπειρία να αποτελέσει ευκαιρία για βελτίωση ώστε οι ξεναγήσεις να αποτελέσουν ένα μόνιμο θεσμό στη πόλη συνδέοντας την με το πραγματικό και όχι ιδεατό παρελθόν της – ευκαιρία για μια διαφορετική οικονομική ανάπτυξη τον καιρό που η Θεσσαλονίκη το έχει απόλυτη ανάγκη.

—

ο γραφών οφείλει να ευχαριστήσει τον argos που αποτελεί υπόδειγμα πραγματικού σαλονικιού, ακόμα και μακριά