Μνήμη επιλεκτική

Με την άδεια κανενός, αναδημοσιεύω ένα κείμενο του φίλου μου του Salah ad-Din, όπως δημοσιεύτηκε χτες στο Everything you know is wrong, το οποίο θεωρώ ότι ταιριάζει απόλυτα με όσα απασχολούν και το thess.gr.

Mε αφορμή τα έντυπα που εξέδωσε η εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων Θεσσαλονικής ενόψει του σχεδίου ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της πόλης διαπίστωσα με λύπη ότι παρά τις μικρές προσπάθειες των τελευταίων ετών το παρελθόν της πόλης συνεχίζει να αναδεικνύεται επιλεκτικά και ενίοτε στρεβλά.

Η Θεσσαλονίκη παραμένει μια πόλη στην οποία η παραχάραξη και η αποσιώπηση του ιστορικού παρελθόντος κυριαρχούν και παρότι το λίφτινγκ του 20ού αιώνα την κατέστησε μια σύγχρονη και αμιγώς νεοελληνική πόλη, φαίνεται πως ακόμη και σήμερα η κυρίαρχη πολιτική ελιτ αρνειται να συμφιλιωθεί με το πολυπολιτισμικό παρελθόν της.

Τον 20ό αιώνα η κατασκευή ιστορικά, αρχιτεκτονικά και ιδεολογικά του παρελθόντος της πόλης αποσκοπούσε στο να ξεχαστεί η οθωμανική πολυπολιτισμική εικόνα της Θεσσαλονίκης και να ενσωματωθεί η πόλη με μεγαλύτερη ευκολία στις αρμονίες που επιτάσσει ένα ομοιογενές έθνος κράτος-στην προκειμένη περίπτωση το ελληνικό.

Οι ιστορικές συγκυρίες σε πολιτικό επίπεδο -ανταλλαγή των μουσουλμάνων κατοίκων της με χριστιανούς της Μικράς Ασίας και η εκκαθάριση των εβραίων από τους Γερμανούς- και σε αρχιτεκτονικό -η φωτιά του 1917 και η μεταπολεμική αστικοποίηση- επέτρεψαν τη λήθη και ευνόησαν τις βολικές αποσιωπήσεις και τις φανταστικές κατασκευές για την ιστορία της πόλης. Στο έντυπο που έχω στα χέρια μου με τίτλο ¨Μνημεία οθωμανικής περιόδου Θεσσαλονίκης” καταγράφονται επτά συνολικά κτίσματα της οθωμανικής περιόδου. Το Μπέη Χαμαμι (Λουτρά Παράδεισος (1444), το Πασά Χαμαμί (Λουτρά Φοίνιξ) του 1520 περίπου, το Γιαχουντί Χαμαμι ή Παζάρ Χαμαμι ή Καντινλαρ Χαμαμι στα Λουλουδάδικα του 1490 περίπου, το Γενί Χαμαμι (Αίγλη) του 1570 περίπου, το Μπεζεστένι του 1490 περίπου, το Χαμζά Μπέη τζαμισι (1468) και το Αλατζά Ιμαρετι (1484). Αυτά είναι τα ελάχιστα από τα πολλά οθωμανικά μνημεία της πόλης που επεβίωσαν αυτού που ο κάποτε ο Η. Πετρόπουλος είχε χαρακτηρίσει “ιδεολογία της απαίδευτης και βάρβαρης νεοελληνικής μπουρζουαζίας”.

Ανάμεσα στα σοκάκια, στα χάνια, στους τεκέδες, στις αγορές, τα αρχοντικά και τα τζαμιά (μονο το 1925 γκρεμίστηκαν 26 μιναρέδες(!) στο κέντρο της πόλης) σώθηκαν και κάποια ακόμη οθωμανικά μνημεία, τα οποία όμως για κάποιο περίεργο λόγο δεν εντάσσονται στο έντυπο της εφορείας αρχαιοτήτων. Και θα δώσω μερικά τρανταχτά παραδείγματα. Καταρχήν ο Λευκός Πύργος καθώς και οι δύο άλλοι οχυρωματικοί πύργοι των τειχών της πόλης (του τριγωνίου και του Βαρδάρη) δεν αναφέρονται πουθενά. Ο τουρμπές (μαυσωλείο) του Μουσά μπαμπά στην πλατεία Τερψιθέας, ο οποίος παραμένει σε άθλια κατάσταση. Το Διοικητήριο, η παλιά Φιλοσοφική σχολή, το σιντριβάνι, το Γενί Τζαμί, οι διάσπαρτες κρήνες της Άνω Πόλης.

Η πρώτη μου σκέψη ήταν πως αρχιτεκτονικά όλα τα παραπάνω δεν εμπεριέχονται στο πρόγραμμα ενοποίησης των μνημείων. Μπορώ για παράδειγμα να δεχτώ ότι η βίλα Αλατίνι είναι λίγο μακριά από το κέντρο για να ενταχθεί σε αυτό το πρόγραμμα. Όμως ο Λευκός Πύργος; Οι κρήνες; Γιατί για παράδειγμα οι κρήνες να μη θεωρούνται μνημεία προς ανάδειξη σε ένα σχεδιασμό ιστορικού τουριστικού περιπάτου της πόλης. Και για να προλάβω κάποιον κακοήθη που θα πει “σιγά τις βρύσες” θα τονίσω μόνο ένα στοιχείο: το νερό αποτελούσε δωρεά και η κατασκευή κρήνης μεγάλη ευεργεσία. Από αυτές τις κρήνες έπιναν, πλένονταν και πότιζαν τους μπαχτσέδες τους οι κάτοικοι της πόλης για αιώνες. Οι περισσότερες από αυτές τις πηγές ζωής καταστράφηκαν από τη βάρβαρη πολεοδομία των νεοελλήνων. Δε θα έπρεπε οι ελάχιστες που σώθηκαν να αναδειχθούν; Οι ευρωπαίοι που σε όλα τα ιστορικά κέντρα τους έχουν διατηρήσει κρήνες και σιντριβάνια με τρεχούμενο νερό, τόσο μαλάκες είναι;

Θεωρώντας ότι οι παραλείψεις αυτές δεν αποτελούν σκοπιμότητα από την πλευρά της εφορείας αλλά συνιστούν απλώς προχειρότητα και επιλεκτική χρηματοδότηση άνωθεν, κλείνω με μια τελευταιά παρατήρηση: Στο αντίστοιχο έντυπο με τις βυζαντινές εκκλησίες περιλαμβάνεται η Ροτόντα (ή Αγιος Γεώργιος). Θα υπενθυμίσω απλά τον αγώνα που έκανε το Υπουργείο Πολιτισμού προ ετών εναντίον των παραθρησκευτικών οργανώσεων της πόλης και των πολιτικάντηδων δημαγωγών τους να μην γίνει άλλη μια εκκλησία στην πόλη αλλά να καταστεί η Ροτόντα μουσείο και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων. Θα σταθώ για μια ακόμη φορά στον χαρακτήρα του μνημείου, το οποίο κύριοι και κυρίες της εφορείας -το ξέρετε πολύ καλά- είναι ρωμαϊκός. Δεν είναι βυζαντινή εκκλησία το Μαυσωλείο του Γαλέριου. Έγινε βυζαντινή εκκλησία αλλά και τζαμί στην πορεία των αιώνων.

Ωστόσο γιατί να μην μπει σε ένα έντυπο με τα ρωμαικά μνημεία της πόλης (ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων Ροτόντα-ρωμαική αγορά-αψίδα-ανάκτορο-ιππόδρομος); Γιατί να δίνουμε πάτημα στους κάθε λογής Παπαθεμελήδες και γιατί η νέα γενιά να θεωρεί τη Ροτόντα εκκλησία; Και να ρωτήσω και προβοκατόρικα: γιατί εκκλησία και όχι τζαμί, εφόσον μάλιστα σώζεται -ευτυχώς- ο μοναδικός απο τους σαράντα και πλεόν μιναρέδες της πόλης. Ο μιναρές που σε πείσμα της καταστροφικής μανίας άντεξε. Επιτέλους θα αναστηλωθεί ποτέ μπας και δούμε την πόλη από εκεί ψηλά;